“گذرنامه واكسن“ اصطلاح جديدي است كه اين روزها در اخبار و رسانه‌هاي مختلف جهان منتشر مي ‌شود. همزمان با عرضه واكسن COVID-19 در برخي از كشورهاي جهان، بسیاری از افرادی که در یک سال گذشته مجبور به ماندن در خانه‌هاي خود شده‌اند، مشتاق سفر و دیدار دوستان و آشنايان خود هستند. از اين رو كشورهای مختلف با برنامه‌ريزي براي صدور “گذرنامه واكسن” تلاش مي‌كنند تا به شهروندان خود اجازه دهند تا با در دست داشتن گواهي واكسيناسيون خود، بار ديگر بتوانند به کشورهای مختلف سفر كرده و يا با دوستان خود ملاقات كنند.

در این راستا، چندین کشور در حال برنامه‌ریزی و یا اجرای طرح استفاده از گذرنامه واکسن COVID-19 هستند. به عنوان نمونه كشور چین در ماه گذشته گذرنامه واکسن دیجیتال خود را رونمایی کرد تا از طریق اين برنامه، مردم بتوانند با اسکن کد QR وضعیت واکسیناسیون خود را تأیید کنند. ژاپن نيز به تازگی برنامه‌های خود را برای گذرنامه مشابه دیجیتال اعلام کرده است که انتظار می‌رود در هفته‌های آینده آغاز شود. اتحادیه اروپا اعلام كرده كه از “گواهی سبز دیجیتال” پشتیبانی می‌کند و به شهروندانی که ثابت کرده‌اند واکسینه شده‌اند، يا نتیجه آزمایش منفی ابتلا به ویروس کرونا را دریافت کرده‌اند و یا از اين بيماري بهبود یافته‌اند، امکان سفر در 27 کشور عضو را دارند.

دولت ایالات متحده نیز در حال بررسی گواهی واکسن برای استفاده در سطح بین المللی و داخلی است. دولت اعلام کرده است كه گذرنامه واكسن ممكن است در آينده براي مسافران بين المللي كه وارد آمريكا مي‌شوند مورد نياز باشد، اما براي اهداف داخلي هيچ الزامي وجود ندارد. با این حال، دولت در حال همکاری با بخش خصوصی است تا استانداردهای مربوط به چنین گواهی‌هایی را توسعه دهد. به علاوه در چندین کشور از جمله گرجستان، استونی و لهستان گواهی واکسیناسیون این امکان را برای مسافران ورودی فراهم کرده تا از برخی محدودیت های سفر مانند آزمایش یا قرنطینه رها شوند.

اين فقط دولت‌ها نیستند که گذرنامه واکسن را پیشنهاد می‌دهند، بلكه برخي خطوط هوایی نيز در صدد اين كار برآمده‌اند. به طور مثال، انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی یاتا (IATA) به عنوان بزرگترین انجمن هواپیمایی جهان، اپلیکیشنی را طراحی کرده است که به کاربران اجازه می‌دهد اطلاعات مربوط به آزمایش کرونا، واکسیناسیون و سایر دستورالعمل‌های مرتبط را یکجا با خود داشته باشند. در ۱۷ مارس گذشته اولین سفر موفق از سنگاپور به بریتانیا با استفاده از کارت صادرشده توسط انجمن یاتا انجام شد.

در حال حاضر خطوط هوايي اتحاد و امارات در حال برنامه ریزی برای استفاده از کارت مسافرتی دیجیتال هستند که توسط انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی تهیه شده است و به مسافران کمک می‌کند برنامه‌های سفر خود را مدیریت کرده و اسناد و مدارک خود را در زمينه واکسیناسیون یا آزمایش COVID-19 به شركت‌هاي هواپيمايي ارائه دهند. شرکت هواپیمایی کانتاس استراليا نيز سیاست “No Jab, No Fly” را پیشنهاد داده است، كه طبق آن همه مسافران از و به استرالیا باید گذرنامه واكسیناسیون خود را حین سفر ارائه دهند.

با این وجود، مسائل و ابهامات زیادی در رابطه با طراحی، استفاده و چگونگی اجرای گذرنامه واکسن وجود دارد. از طرفی دیگر مسائل مربوط به اخلاق گذرنامه واکسن، انتقادات وسیعی را به همراه داشته است. به طوری‌که صدها نفر از رهبران کلیساهای انگلستان به نخست وزیر اين كشور در نامه‌اي هشدار داده‌اند که برنامه‌ریزی برای استفاده از گذرنامه واکسن برای ورود به اماکن مي‌تواند به عنوان یکی از خطرناک‌ترین پیشنهادهای سیاستی در تاریخ سیاست انگلیس باشد. چرا كه به اعتقاد آنها صدور گذرنامه واكسن امري غير اخلاقي و نقض اصل رضایت آگاهانه است. افراد ممکن است دلایل موجهی برای عدم توانایی یا عدم تمایل به واکسیناسیون علیه COVID داشته باشند، “از جمله، برای برخی از مسیحیاني كه مايل به واكسيناسيون نيستند و يا افرادي كه به اصول اخلاقی تولید یا آزمایش واکسن حساس هستند”. بنابراین به اعتقاد آنها، گواهی‌‌هاي اعلام وضعیت COVID “تفرقه افکن، تبعیض آمیز و مخرب” خواهد بود.

هر چند كه گذرنامه‌هاي واكسن می‌تواند روشی مناسب برای كاهش محدودیت‌ها و جلوگيري از انتشار بيشتر اين بيماري باشد، اما در ابتدا بايستي تعیین شود چه کسانی از دريافت اين گذرنامه مستثني خواهند شد. چرا كه افراد خاصی هستند که به دلایل پزشکی قادر به واکسن زدن نیستند، مانند افرادی که به این واکسن حساسیت (آلرژی) دارند یا زنان باردار و يا در برخی کشورها، برخي افراد از جمله مهاجران، اقليت‌هاي نژادي و اقشار پايين دست و فقير جامعه قادر به واكسيناسيون نخواهند بود. اين برنامه به نوبه خود تناقضاتي را به همراه دارد. از جمله، با وجود اينكه واکسیناسیون داوطلبانه است – بنابراین برای کسانی که مایل به واكسيناسيون نیستند یا نمی‌توانند به دلايل پزشکی واکسینه شوند، اين امر در ماهيت خود به نوعي اجبار براي این دسته از افراد تلقي مي‌شود. به عبارتی، در حالی که کشورها برای ریشه کن کردن این بیماری از سطح جهان، بایستی به سوی اتحاد و همسویی بیشتر حرکت کنند، اجرای گذرنامه واکسیناسیون و تبدیل آن به یک روند الزام آور جهانی، می‌تواند باعث ایجاد تبعیض میان کشورهایی شود که به واکسن دسترسی ندارند و یا دسترسی آنها محدود است. چرا که افراد بدون در دست داشتن گذرنامه واکسن قادر به سفر نخواهند بود که این امر به نوبه خود باعث ایجاد انزوا برای برخی افراد در سطح جهان خواهد شد.