نگاهی به وضعیت آوارگان داخلی در دوران شیوع ویروس کرونا؛ از مصائب تا راهکارها

تاریخ انتشار

09:03:00 | 28 / 05 / 1399

عضو گروه کاری : مهاجرت های اجباری و پناهجویی

نگاهی به وضعیت آوارگان داخلی در دوران شیوع ویروس کرونا؛ از مصائب تا راهکارها

در حالی‌که که دولت‌ها در سراسر جهان برای مقابله با ویروس کرونا از مردم می‌خواهند در خانه‌هایشان بمانند و سفرهای خود را محدود کنند، درگیری و خشونت مسلحانه صدها هزار نفر را مجبور به فرار از خانه‌هایشان میکند. آوارگی‌های داخلی یکی از بدترین انواع جابجایی‌های انسانی در سطح جهان است که همواره در سیاست‌های ملی و دستورالعمل‌های بین المللی مورد غفلت واقع شده و مشکلات آن‌ها کمتر مورد بازتاب رسانه‌ای قرار گرفته است. بر اساس آخرین آمار مرکز پایش و نظارت بر آوارگی‌های داخلی [۱](IDMC) در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۸/۵۰ میلیون آواره داخلی تا پایان سال ۲۰۱۹ در جهان به ثبت رسیده است. کشورهای درگیر جنگ و خشونت به احتمال زیاد جزو بدترین کشورهایی هستند که تحت تأثیر ویروس کرونا قرار می‌گیرند. این در حالیست که بسیاری از آنها در شرایط آشفته و غیر بهداشتی بسر می‌برند و حتی سکونتگاه مناسبی برای ایمن بودن در برابر این بیماری را ندارند. مجموع این عوامل بستر مناسبی را برای گسترش هر چه بیشتر ویروس کرونا در میان آوارگان داخلی فراهم می‌کند. از طرفی دیگر نبود داده و اطلاعات دقیق در خصوص آوارگان داخلی، نحوه پاسخگویی و مقابله با این بیماری را در این کشورها با مشکل مواجه می‌سازد.

در حالی‌که که دولت‌ها در سراسر جهان برای مقابله با ویروس کرونا از مردم می‌خواهند در خانه‌هایشان بمانند و سفرهای خود را محدود کنند، درگیری و خشونت مسلحانه صدها هزار نفر را مجبور به فرار از خانه‌هایشان میکند. آوارگی‌های داخلی یکی از بدترین انواع جابجایی‌های انسانی در سطح جهان است که همواره در سیاست‌های ملی و دستورالعمل‌های بین المللی مورد غفلت واقع شده و مشکلات آن‌ها کمتر مورد بازتاب رسانه‌ای قرار گرفته است. بر اساس آخرین آمار مرکز پایش و نظارت بر آوارگی‌های داخلی [1](IDMC) در سال 2020 میلادی، 8/50 میلیون آواره داخلی تا پایان سال 2019 در جهان به ثبت رسیده است. کشورهای درگیر جنگ و خشونت به احتمال زیاد جزو بدترین کشورهایی هستند که تحت تأثیر ویروس کرونا قرار می‌گیرند. این در حالیست که بسیاری از آنها در شرایط آشفته و غیر بهداشتی بسر می‌برند و حتی سکونتگاه مناسبی برای ایمن بودن در برابر این بیماری را ندارند. مجموع این عوامل بستر مناسبی را برای گسترش هر چه بیشتر ویروس کرونا در میان آوارگان داخلی فراهم می‌کند. از طرفی دیگر نبود داده و اطلاعات دقیق در خصوص آوارگان داخلی، نحوه پاسخگویی و مقابله با این بیماری را در این کشورها با مشکل مواجه می‌سازد.

به طور کلی شیوع ویروس کرونا در ابعاد مختلفی آوارگان داخلی را تحت تاثیر قرار داده است. این پیامدها عبارتند از:

سلامت:

در حالی که بیشتر افراد آلوده به ویروس کووید-19 علائم خفیف تا متوسط را تجربه می‌کنند و بدون نیاز به درمان خاص بهبود مییابند، افراد مسن و دارای بیماری زمینه‌ای احتمالاً به طور جدیتری نسبت به سایر افراد به این ویروس مبتلا می‌شوند. افراد آواره شده نیز از جمله گروه‌های حساس و آسیب‌پذیر در برابر این ویروس محسوب می‌گردند. کشورهایی که آوارگان داخلی بسیاری را در خود جای داده‌اند، سیستم بهداشت و درمان احتمالاً توانایی مقابله با این بیماری را نخواهد داشت. به عنوان مثال، در جمهوری آفریقای مرکزی، تنها سه عدد دستگاه تنفس برای جمعیت تقریباً پنج میلیون نفری از جمله 641 هزار آواره وجود دارد.

در پایان سال 2018 ، بیش از 3 میلیون نفر که به دلیل درگیری یا خشونت در وضعیت آوارگی بسر می‌بردند، بیش از 60 سال سن داشتند و بیشتر در معرض خطر بودند و نیاز به مراقبت‌های بهداشتی داشتند. آوارگان در هر سنی بیشتر از افراد غیر آواره، در معرض خطر سلامتی قرار دارند. مطالعات نشان می‌دهد میزان مرگ و میر بالاتر در بین آوارگان نسبت به سایر افراد، بیشتر در نتیجه بیماریهای واگیردار یا سوء تغذیه است. به عبارت دیگر افزایش خطر سلامتی برای آوارگان داخلی، ناشی از جابجایی آنها است. به عنوان نمونه کاهش منابع مالی می‌تواند آنها را در تهیه لوازم بهداشتی و پیشگیرانه، مانند ماسک یا الکل ضدعفونی کننده با مشکل مواجه سازد، از طرفی دیگر به دلیل عدم دسترسی به سکونتگاه مناسب، آوارگان داخلی امکان ماندن در خانه و قرنطینه خانگی را نیز ندارند.

معیشت:

بحران اقتصادی ناشی از گسترش بیماری کووید-19 در اغلب کشورها- توسعه یافته و یا کمتر توسعه یافته- به وقوع پیوسته است. این بحران در حال حاضر بر منابع مالی اقشار آسیب‌پذیر تأثیر چشم‌گیری داشته و به احتمال زیاد، پیامدهای طولانی مدتی بر اقتصادهای محلی، ملی و جهانی خواهد داشت. برای آوارگان داخلی که بیشتر از افراد غیر آواره وابسته به اشتغال در بخش غیررسمی هستند، این بحران بیشتر احساس میگردد. این امر به ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط، جایی که بیشتر افراد در اثر درگیری و خشونت در آنجا آواره شدهاند، مشهود است. انتظار می‌رود گسترش این ویروس، فرصت‌های معیشتی را حتی برای ماه‌های آینده برای آوارگان داخلی کاهش دهد. آوارگان داخلی تحمل کمتری در مقابل این شوک مالی خواهند داشت. از طرفی نیز کمک‌های بشردوستانه برای آن‌ها کاهش یافته است، چرا که بخش زیادی از منابع مالی کشورها برای مبارزه با ویروس کرونا هزینه می‌شوند. از سوی دیگر از دست دادن وجوه ارسالی از طرف بستگان در خارج از کشور و عدم توانایی کار نیز، میزان این آسیب‌ها را برای آوارگان داخلی افزایش می‌دهد.

شرایط سکونت:

سازمان بهداشت جهانی(WHO)[2] به همه افراد توصیه می‌کند که در راستای محافظت و مقابله با ویروس کرونا بایستی بهداشت فردی را رعایت کرده و فاصله اجتماعی خود را با دیگران حفظ نمایند و یا در صورت بیماری خود را در محیطی جداگانه قرنطینه کنند. هیچ یک از این موارد در سکونتگاه‌های آوارگان که اغلب پر ازدحام هستند امکان‌پذیر نمی‌باشد؛ چرا که اغلب آن‌ها دسترسی به آب و فاضلاب و امکانات بهداشتی ندارند. این امر به ویژه در کمپ‌های آوارگان، آسیب‌پذیری آنان را در برابر این ویروس افزایش می‌دهد. کمبود فضا و نبود حریم خصوصی هم‌چنین می‌تواند اثرات روانی این بیماری را تشدید کرده و منجر به اضطراب و فشارهای روحی در بین آوارگان شود.

اجاره سکونتگاه‌ها یکی از سنگین‌ترین هزینه‌ها برای آوارگان داخلی است. از دست دادن درآمد در دوران شیوع ویروس کرونا، ممکن است آوارگان ساکن در مکان‌های استیجاری را نیز در معرض خطر اخراج و تخلیه قرار دهد. چرا که بسیاری از آنها با از دست دادن شغل خود توان پرداخت اجاره را نخواهند داشت.

آموزش:

اقدامات دولت‌ها مبنی بر مهار شیوع ویروس کرونا منجر به تعطیلی موقت مدارس و دانشگاه‌ها در سراسر دنیا شده است. از 8 آوریل 2020، این تعطیلات بیش از 91 درصد از جمعیت دانش‌آموز و دانشجوی جهان را تحت تأثیر قرار داده است. این اختلال در آموزش به احتمال زیاد چالش‌های زیادی را برای دانش آموزانی که در گذشته بازمانده از تحصیل بوده و یا با مشکلات آموزشی مواجه بودند، ایجاد می‌کند. تحقیقات نشان داده است که این اثرات، در میان آوارگان داخلی کودک و نوجوان چشمگیرتر است.

جابجایی داخلی، تعلیم و تربیت کودکان آواره را با اختلال مواجه ساخته و آنها را از محیط مدرسه، معلمان و همکلاسی‌های خود جدا می‌سازد. هنگامی که آنها قادر به بازگشت به مدرسه هستند، مجبورند ضمن مدیریت استرس و آسیب‌های مرتبط با آوارگی، زمان از دست رفته تحصیلی را نیز جبران کنند. تقریباً هر کشوری که تحت تأثیر آوارگیهای داخلی قرار دارد، شواهدی مبنی بر پایین بودن میزان ثبت نام کودکان و بالا بودن میزان ترک تحصیل در بین کودکان آواره را به ثبت رسانده است. اختلال در آموزش و پرورش می‌تواند به بهزیستی آوارگان آسیب برساند و بی‌ثباتی روانی- اجتماعی آنها را افزایش دهد. ارائه روش‌های جایگزین برای ادامه یادگیری در دوران شیوع ویروس کرونا، یکی دیگر از جنبه‌های اساسی مقابله با ویروس کووید-19 در رابطه با آوارگی‌های داخلی است.

امنیت:

جوامع آواره و مهاجر ممکن است بیشتر در معرض تبعیض در دوران شیوع ویروس کرونا قرار بگیرند. جابجایی داخلی در حال حاضر با افزایش خشونت علیه زنان همراه است، بخشی از آن به دلیل فشار روانی و بخش دیگر ناشی از فشار مالی می‌باشد که آسیب پذیری را تشدید می‌بخشد. به علاوه خشونت علیه کودکان، که در میان جمعیت آوارگان داخلی نیز بیشتر دیده می‌شود، ممکن است در این دوران افزایش یابد. بحران اقتصادی مرتبط با این ویروس می‌تواند آوارگان داخلی را وادار به اتخاذ راهکارهای نامناسب مقابله با این بیماری کند. از جمله واداشتن کودکان به کار و یا ازدواج زودهنگام.

به طور کلی، ویروس کووید-19 علاوه بر تأثیرگذاری بر زندگی آوارگان، می‌تواند بر الگوهای جابجایی نیز تأثیر بگذارد و به طور بالقوه، آوارگی‌های بیشتری را در آینده ایجاد کند. به عنوان نمونه پس از شیوع این ویروس، برنامه‌های بازگشت داوطلبانه یا اسکان مجدد پناهندگان و پناهجویان به دلیل بسته بودن مرزها به حالت تعلیق درآمد. در چنین وضعیتی آوارگان داخلی ممکن است آوارگی طولانی مدت را تجربه کنند و هیچ گونه حمایتی برای ادغام موقت محلی آنها صورت نگیرد. محدودیت در سفر و بسته بودن مرزها همچنین ممکن است توانایی افراد را در فرار از خشونت و یافتن پناهندگی در دیگر کشورها تضعیف کند.

چالش دیگر در زمینه بازگشت مهاجران است. نمونه آن را می‌توان در افزایش قابل توجه تعداد پناهندگان افغانستانی دانست که از زمان آغاز همه‌گیری ویروس کرونا از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. بیش از 115 هزار مهاجر افغانستانی فقط در ماه مارس سال 2020 از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. افرادی که به کشور خود باز می‌گردند، اغلب مجددا آواره شده و قادر به سفر به کشور دیگر نیستند و از طرفی دیگر شرایط مناسبی برای ماندن و زندگی در کشور مبدا خود را ندارند. شرایط در دوران شیوع کرونا در کشور سوریه نیز بر آوارگان سوری وخیمتر گشته است. چرا که از طرفی آوارگان سوری با مرزهای بسته ترکیه مواجه هستند، از طرف دیگر کمک‌های بشردوستانه و حمایت‌های بین‌المللی برای آنان کاهش یافته است. با این حال، در چنین وضعیت نابسامانی، 114 هزار سوری علی رغم بی ثباتی، کمبود منابع و هزینه بالای زندگی در محل آوارگی خود، به خانه‌های خود بازگشتند.

بطور کلی می‌توان گفت، همه گیری ویروس کرونا، لایه جدیدی را به پیچیدگی بحرانهای چند بعدی در این کشورها اضافه می‌کند، چرا که این امر آسیب پذیری‌های موجود در این کشورها را تشدید کرده و بطور همزمان توانایی افراد را برای فرار یا ترک کشور، چه بصورت اجباری و چه در جستجوی فرصت‌های بهتر، تشدید می‌کند.

بنابراین پیش‌بینی میشود، گسترش ویروس کرونا در سطح جهان، اشکال جابجایی‌ها و مهاجرت‌ها را در آینده تغییر دهد. بهطوریکه با گسترش محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا و بسته شدن مرزها، پیش‌بینی می‌شود مهاجرت‌های اجباری اغلب به شکل آوارگی‌های داخلی خود را نشان دهد. چرا که با بسته بودن مرزها، جابجایی‌های بین مرزی برای جمعیت آسیب‌دیده از جنگ یا خشونت یا بلایای طبیعی امکانپذیر نخواهد بود. به عبارت دیگر، آوارگان داخلی اصطلاحا به “آوارگان محبوس و یا گرفتار شده” در داخل مرزهای کشور تبدیل خواهند شد. همچنین پیش‌بینی بر این است که در صورت توقف شیوع ویروس کرونا و رفع محدودیت‌های ناشی از آن و کاهش کنترل مرزهای کشورها، آوارگان داخلی خود را به شکل پناهجو، پناهنده و سایر مهاجران بین‌ا‌لمللی نشان خواهند داد؛ زیرا که با وخیم‌تر شدن شرایط اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا، بخشی از افراد با کاهش درآمد و یا از دست دادن شغل خود روبرو شدهاند. به عبارتی دیگر، آوارگان داخلی علاوه بر اینکه بیش‌تر از دیگر افراد در معرض ابتلا به ویروس قرار دارند، از سوی دیگر با از دست دادن محل سکونت و منبع درآمد خود نیز روبرو هستند که آسیبپ‌ذیری آن‌ها را گسترده‌تر می‌نماید.

با در نظر داشتن چالشهای مطرح شده برای آوارگان داخلی در دوران شیوع ویروس کرونا، نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر(IFRC)[3] راهکارهای زیر را برای مقابله با این بیماری ارائه داده است:

آوارگان داخلی بایستی در استراتژی‌های آمادگی و پاسخگویی ملی و محلی و برنامه‌های مربوط به مقابله با ویروس کووید-19 مد نظر قرار گیرند.

محدودیت‌های جابجایی ناشی از بیماری کووید-19 نباید آوارگان داخلی را مورد تبعیض قرار دهد. مسئولان باید اثرات منفی احتمالی اقدامات محدود کننده را در شرایط زندگی افراد آواره، از جمله حق دسترسی آنها به مواد غذایی، آب و خدمات پزشکی ضروری را در نظر بگیرند.

ارائه کمک‌های بشردوستانه بایستی برای تمامی آوارگان داخلی و سایر گروه‌های نیازمند چه در دوران شیوع بیماری کرونا و چه پس از آن ادامه یابد.

سرمایه‌گذاری در زمینه کاهش خطرات ناشی از بلایای طبیعی، سازگاری و آمادگی در برابر خطرات به منظور کاهش آوارگی‌های داخلی و بهبود شرایط آوارگان بایستی ادامه یابد.

کانال تلگرامی رصدخانه مهاجرت ایران

کانال آپارات رصدخانه مهاجرت ایران

کانال اینستاگرام رصدخانه مهاجرت ایران

[۱] Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC), (۲۰۲۰), Coronavirus Crisis: Internal Displacement, available at: https://www.internal-displacement.org/crises/coronavirus [۲] World Health Organization [۳] International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC), (۲۰۲۰), Reducing The Impact of the Covid-۱۹ Pandemic on Internally Displaced People (IDPs), available at: https://media.ifrc.org/ifrc/wp-content/uploads/sites/۵/۲۰۲۰/۰۵.