همزمان با اوج گرفتن مهاجرت به اروپا از سال 2015، یونان کشوری ترانزیتی و دروازه ورود به اتحادیه اروپا برای بسیاری از مهاجران و پناهجویان بود. بیشتر پناهجویان و مهاجران از جزایر یونان به سایر کشورهای اروپایی سفر کردند. با افزایش جریان پناهجویان از ترکیه به یونان و بسته شدن سایر مرزهای اروپا، یونان از یک کشور ترانزیتی پناهجویان به کشور میزبان پناهندگان تبدیل شده است. در این میان جزیره لسبوس با 1633 کیلومتر مربع مساحت به عنوان یکی از بزرگترین جزایر کشور یونان، میزبان عده زیادی از پناهجویان و مهاجران است. این جزیره در مرز اتحادیه اروپا و در ده کیلومتری ساحل غربی ترکیه واقع شده است و جمعیت آن حدود 90 هزار نفر است. موقعیت جغرافیایی جزیره لسبوس در مرز اتحادیه اروپا، این جزیره را برای بسیاری از مهاجران مرتبط با پناهندگی برای سفر به اروپا جذاب­تر کرده است. فاصله این جزیره با سواحل ترکیه در حدود 4.1 مایل است که در این ارتباط فیلم مستند “4.1 مایل” ساخته دافن ماتزیاراکی به سختی‌های عبور پناهجویان از دریا برای رسیدن به جزیره لسبوس پرداخته است. موقعیت این جزیره یونانی در نزدیکی کشور ترکیه در تصویر زیر نشان داده شده است.

موقعیت جزیره لسبوس

در طول دهه 2010، لسبوس به یکی از نقاط اصلی ورود به اتحادیه اروپا برای افراد متقاضی پناهندگی در اتحادیه اروپا تبدیل شد. سال 2015 مهاجرت به اتحادیه اروپا و همچنین به جزیره لسبوس از محبوبیت بالایی در میان مهاجران برخوردار بود. بیش از نیم میلیون پناهجو از ترکیه و با گذر از جزیره لسبوس به سرزمین اصلی یونان و سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا سفر کردند. این افراد حدود 40٪ از کل 1.3 میلیون پناهجوی اتحادیه اروپا را در آن سال تشکیل می­دادند.

پس از ورود مهاجران به این جزیره کمپ‌هایی برای اسکان آنها در نظر گرفته شد که پس از مدتی فضای این کمپ­‌ها پاسخگوی تعداد مهاجران وارد شده نبود. در این جزیره سه کمپ برای پناهجویان در نظر گرفته شده است که شامل کمپ­‌های موریا، کاراتپه و پیکپا است که کمپ موریا بزرگ‌تر از دو کمپ دیگر است. در تصویر زیر موقعیت کمپ‌های پناهندگان در جزیره لسبوس نشان داده شده است.

مراکز اصلی پذیرش پناهجویان در جزیره لسبوس

طبق آمار کمیساریای عالی در امور پناهندگان (UNHCR) در آوریل سال 2020، بیش از 40 هزار پناهجو در جزایر یونان ساکن بودند که بیش از 21 هزار نفر از آن‌ها در جزیره لسبوس حضور داشتند. حدود 12 هزار مهاجر و پناهنده جدید بین ماه‌های ژانویه تا 31 آگوست سال 2020 به جزایر یونان وارد شده‌اند که 8860 نفر از آن‌ها از طریق دریا و 3111 نفر آن‌ها از طریق راه­‌های زمینی به این جزایر وارد شده­‌اند. در این میان سهم جزیره لسبوس از کل مهاجران ورودی به جزایر یونان برابر با 4287 نفر بوده است. به علاوه طبق آخرین آمار این سازمان (ابتدای ژانویه تا 30 آوریل 2020)  39.6 درصد از مهاجران و پناهجویان ورودی دارای ملیت افغانستانی، 24.6 درصد دارای ملیت سوری و 8.6 درصد از کشور جمهوری دموکراتیک کنگو بوده‌­اند.

پناهجویان و مهاجران ورودی به جزایر یونان (2014-2019)

منبع: UNHCR

کشور یونان در سال‌های گذشته نشان داده است که برای اداره امور پناهندگان از امکانات و تجهیزات لازم برخوردار نیست. به عنوان نمونه در مرکز پذیرش و شناسایی موریا در لسبوس، 13000 مهاجر در فضای محدود ساکن بودند که این کمپ برای کمتر از 3000 نفر طراحی شده بود. پس از ثبت نام در مرکز پذیرش موریا، پناهجویان در داخل مرکز اسکان داده می‌­شوند. در صورت عدم وجود ظرفیت خالی در داخل مرکز، پناهجو به یک چادر مستقر در منطقه خارج از مرکز فرستاده می­شود و به پناهجو (معمولاً) یک پتو ارائه می­شود. در مرکز پذیرش پناهجویان به ازای هر 100 نفر یک توالت، به ازای هر 120 نفر یک حمام و به ازای هر 10 هزار نفر یک پزشک وجود دارد. اطراف منطقه نیز به لحاظ امکانات بهداشتی در وضعیت نامناسبی قرار دارد به گونه­‌ای که حتی در دستیابی به آب آشامیدنی نیز برای پناهجویان کمبود وجود دارد. به طور کلی تراکم جمعیت در این منطقه بیش از 10 هزار نفر در هر کیلومتر مربع است.

ازدحام در اردوگاه­‌ها و شرایط وخیم آن توسط منتقدان به عنوان نمادی از شکست سیاست مهاجرت و پناهندگی اتحادیه اروپا درآمده است. چرا که بسیاری از پناهجویان ورودی به این جزایر دسترسی کافی به خدمات ضروری و اغلب حتی به ابتدایی ترین امکانات را ندارند. این شرایط برای پناهجویان به ویژه برای زنان، دختران و کودکان بدون همراه خطرات بسیار زیادی ایجاد کرده است. به گونه‌­ای که زنان و دختران در معرض خطر خشونت جنسی، قاچاق و یا سایر اشکال استثمار قرار گرفته­‌اند. علی‌رغم تمامی این مشکلات، عواملی وجود دارند که مردم را به فرار از کشورشان و مهاجرت به این جزیره سوق می دهند. وضعیت امنیتی در افغانستان همچنان رو به زوال است، میلیون ها سوری قادر به بازگشت به خانه­‌های نیستند و درگیری و آزار و اذیت در مناطقی از آفریقا و سایر مناطق همچنان ادامه دارد.

اما دولت همچنان به سیاست “محبوس کردن پناهجویان و تحت کنترل قرار دادن آنها” ادامه می­‌دهد و پناهجویان ورودی را وادار می­‌کند تا زمانی که مراحل پناهندگی خود را طی نکنند، در جزایر باقی بمانند. طبق توافق 2016 بین اتحادیه اروپا و ترکیه، افرادی که به جزایر یونان می­‌رسند بایستی در جزایر این کشور در انتظار درخواست پناهندگی خود بمانند و در صورت رد درخواست آنها به ترکیه دیپورت می­‌شوند. اما افزایش درخواست­‌های پناهندگی، به همراه تعداد ورود بالا و خروج اندک پناهجویان از جزیره، منجر به ازدحام قابل توجهی از جمعیت پناهجویان در اردوگاه موریا (واقع در جزیره لسبوس) و اردوگاه‌­های سایر جزایر شرقی اژه شد.  

آتش سوزی گسترده در اوایل ماه سپتامبر 2020 در کمپ موریا واقعیت بسیار ناخوشایندی را از سیاست­‌های مهاجرتی اتحادیه اروپا آشکار نموده است. در واقع این حادثه شکست رویکرد اتحادیه اروپا با محوریت تجمیع و محبوس سازی پناهجویان در جزایر یونان را نشان­ می‌­دهد که به موجب آن هزاران نفر در جزایر یونان با هدف بازگرداندن آن‌ها به ترکیه کنترل و نگهداری می­شوند. این آتش سوزی در حالی اتفاق می‌افتد که در روزهای گذشته تعدادی از افراد مبتلا به کرونا در میان ساکنان این کمپ شناسایی شده بودند.

پس از آتش سوزی، پناهجویان کمپ موریا در خیابان و مزارع می خوابند؛ عکس از رویترز

طی چند روز گذشته، آتش سوی گسترده­‌ای در کمپ موریا رخ داد که متعاقب آن هزاران نفر از اردوگاه گریختند. به گونه‌­ای که پس از این حادثه، این اردوگاه برای پناهجویان غیرقابل سکونت شده است. اگرچه تاکنون علت این آتش سوزی مشخص نیست، اما نوتیس میتاراچی[1] وزیر مهاجرت یونان در این باره گفته است “حوادث موریا به دلیل قرنطینه اعمال شده برای پناهجویان مبتلا به ویروس کرونا در اردوگاه آغاز شد”. گفته می­‌شود تعدادی از 35 نفری که آزمایش Covid-19 آنها مثبت بوده است، از قرنطینه شدن با خانواده خود امتناع ورزیده­اند. آقای میتاراچی گفته است که آتش سوزی یک اقدام عمدی با هدف تخریب اردوگاه بوده است. اما برخی از مهاجران به خبرنگاران گفتند که آتش سوزی پس از درگیری بین مهاجران و نیروهای یونانی در اردوگاه آغاز شده است. بسیاری نیز مدعی شدند که پس از اعلام موارد ویروس کرونا، “طرفداران راست افراطی یونان” عامل آتش سوزی هستند. با توجه به درگیری­‌ها و اعتراضات پناهجویان به وضعیت نامناسب زندگی در اردوگاه و از طرف دیگر نارضایتی مردم یونان از پذیرش بیش از حد مهاجران و پناهجویان در یونان، یافتن عامل اصلی این حادثه بسی دشوار است.

در حالی که گزارش­‌های اولیه حاکی از آن بود که هیچ کشت‌ه­ای در این آتش سوزی رخ نداده است، سازمان بین المللی مهاجرت(IOM)  گزارش داده که در اثر این حادثه بیش از 12 هزار مهاجر و پناهنده آواره شده و 80 درصد تاسیسات – که تنها برای حدود 3000 نفر طراحی شده بود – تخریب شده است.

به نقل از خبرگزاری الجزیره، مارگاریتس شیناس[2]، معاون کمیسیون اروپا خاطر نشان کرده است که: حادثه موریا تلنگری است برای همه ما که بایستی در سیاست­‌های مهاجرتی اروپا تجدیدنظر کنیم. وی گفت كه كمسیون اجرایی اتحادیه اروپا قصد دارد “پیمان مهاجرت و پناهندگی” جدیدی را در 30 سپتامبر ارائه دهد. به گفته شیناس، این پیمان توافق نامه­ای را با کشورهای مبدا و ترانزیت مهاجران امضا خواهد کرد که به موجب آن مهاجران به راحتی نتوانند با کشتی به سمت اروپا حرکت کنند، همچنین یک سیستم “قوی” برای مدیریت مرزهای خارجی اتحادیه اروپا، از جمله “تقویت نیروهای گارد ساحلی و استفاده از قایق­ها و تجهیزات جهت کنترل بیشتر مرزها. این سیستم یک سیستم دائمی و موثر در به عهده گرفتن مسئولیت پناهندگان” در میان کشورهای اتحادیه اروپا است.

پس از این آتش سوزی، به گفته وزیر کشور آلمان، هورست شیفر[3]، اتحادیه اروپا توافق کرده که تعدادی از کودکان بی سرپرست را بپذیرند. وی گفت آلمان و فرانسه بیشترین سهم را (حدود دو سوم) از 406 نوجوان و كودكی كه بدون پدر و مادر و بدون سرپرست در این اردوگاه زندگی می­‌كردند، پذیرش خواهند کرد. دولت یونان نیز در نظر دارد برخی از پناهجویان بی خانمان را در کشتی و عده­ای را نیز در چادرها اسکان دهد. این راه­حل زودهنگام دولت به سختی می­‌تواند در طولانی مدت به عنوان یک رویکرد پایدار مطرح باشد. اما یک راه حل دائمی تر برای اسکان در لسبوس نیز با اعتراض شدید شهروندان جزیره روبرو خواهد شد. در این میان کشورهایی مانند اتریش و هلند از پذیرش آوارگان کمپ موریا خودداری کرده و معتقدند که پذیرش این مهاجران را­ه حل مناسبی نیست و منجر به افزایش تعداد پناهجویان جدید شده و در این صورت اتحادیه اروپا نخواهد توانست موج پناهجویان را کنترل کند. آنها به صراحت اعلام کردند که پذیرش پناهجویان، برخلاف پذیرش تعدادی از پناهجویان از کمپ موریا توسط دولت آلمان، برای آنها امکان­پذیر نمی­‌باشد.

حال بایستی منتظر ماند و دید که بی­‌خانمانی پناهجویان ساکن در اردوگاه موریا پس از یک آتش­ سوزی گسترده، تا چه حد سیاست­‌های مهاجرتی اتحادیه اروپا و رویکرد آنها را در قبال پناهجویان دستخوش تغییر و تحول قرار خواهد داد؟

 [1] Notis Mitarachi

[2] Margaritis Schinas

[3] Horst Seehofer