براساس گزارش سالانه برنامه جهانی غذا (WFP) كه به تازگی منتشر شده است، تخمین زده می شود كه در سال 2020 حدود 135 میلیون نفر از جمعیت جهان با بحران گرسنگی مواجه خواهند شد. در این میان تعمیق بحران­هایی مانند بحران جنگ در یمن و سوریه، وقوع روزافزون بلایای طبیعی و تغییر الگوهای آب و هوایی جهان در ایجاد این ناامنی غذایی تاثیر بسزایی دارند. 

شیوع بیماری همه­ گیر کرونا در جهان و بسته شدن مرزها، محدودیت در تجارت و محدودیت در جابجایی نیروی کار، تداوم تولید مواد غذایی را با مشکل مواجه ساخته و در بلند مدت می­تواند امنیت غذایی جوامع را با مخاطره مواجه سازد. از آنجایی که بخش قابل توجهی از تولیدکنندگان مواد غذایی، کشاورزان دهقان و کارگران مزدبگیر در کشاورزی هستند، در دوران شیوع بیماری کرونا نیز همین قشر آسیب پذیر، یعنی کارگران مهاجر، آوارگان و افراد درگیر در جنگ بیش­ترین آسیب پذیری را در ارتباط با امنیت غذایی خواهند داشت. چرا که در بسیاری از موارد آنان از حقوق اولیه انسانی همچون حق داشتن محل کار ایمن، حق آب آشامیدنی و بهداشت مناسب و مسکن، حق بیمه سلامت و حق حمایت از امنیت اجتماعی برخوردار نیستند و به علاوه در دوران شیوع این بیماری نیز عده زیادی از آنها بیکار شده و اجازه فعالیت در زمینه تولید و عرضه محصولات کشاورزی را نیافته­اند. بنابراین در بسیاری از کشورها که وابسته به نیروی کار مهاجر در زمینه تولید و عرضه مواد غذایی هستند، تحت تاثیر ممنوعیت تردد کارگران مهاجر و یا خطرات سلامتی آنان، چرخه تولید و عرضه مواد غذایی دچار اختلال خواهد شد. چنانچه سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نیز در این زمینه هشدار داده است که محدودیت های اعمال شده برای فعالیت کشاورزان و کارگران در مقابل بیماری COVID-19 می­تواند زنجیره تأمین مواد غذایی جهانی را مختل نموده و کمبود مواد غذایی را در سراسر جهان شدت بخشد. به عنوان نمونه ایالات متحده آمریکا از جمله کشورهایی است که در بخش کشاورزی به کارگران مهاجر متکی است. به نقل از موسسه سیاست گذاری مهاجرت (MPI)، حدود 2.1 میلیون کارگر مهاجر در مشاغل مرتبط با کاشت، برداشت، فرآوری و فروش مواد غذایی در ایالات متحده مشغول به کار هستند و نقش اساسی در بخش غذایی آمریکا دارند. در حالی که مهاجران 17 درصد از کل کارگران غیرنظامی شاغل در ایالات متحده را در بین سال­های 2014 تا 2018 تشکیل می­دادند، نقش بزرگی در تولید مواد غذایی داشته و 22 درصد از کارگران را در زنجیره تأمین مواد غذایی ایالات متحده تشکیل می­دادند.

کارگران مهاجر به طور سنتی اغلب از کشور همسایه ایالات متحده، یعنی مکزیک وارد این کشور می شوند و مقصد اصلی آنها مناطق کشاورزی است که با کمبود موقتی یا دائمی نیروی کارگر مواجه هستند. اما تداوم شیوع بیماری کرونا وضعیت این دسته از کارگران مهاجر را در معرض تهدید قرار خواهد داد. برای مثال، تعطیلی کنسولگری­ها و محدودیت­های مرزی ۲۵۰ هزار کارگر بخش کشاروزی از کشور مکزیک را که هر ساله با ویزای موقت کار در فصل برداشت محصول به آمریکا می روند، با مشکلاتی مواجه می­کند.

در کشور کانادا نیز همه ساله حدود 60 هزار کارگر مهاجر در بخش کشاورزی به این کشور وارد شده و در زمینه فعالیت­های کشاورزی مانند کاشت محصول، سم پاشی، برداشت، و همچنین پرورش دام مشغول به کار می­شوند. از طریق برنامه فدرال کارگران کشاورزان فصلی[1]، کارگران مهاجر در حال حاضر 75 درصد از کل کمبود نیروی کار کشاورزی در کانادا را جبران می­کنند و سیستم کشاورزی و امنیت غذایی کشور کانادا کاملاً به آنها بستگی دارد. با درک اینکه کارگران مهاجر برای تأمین مواد غذایی داخلی کانادا بسیار مهم هستند و به منظور حفظ جایگاه رقابتی خود در زمینه صادرات مواد غذایی، دولت فدرال محدودیت­های سفر را برای کارگران موقت خارجی برداشته است. همچنین، حداکثر مدت مجاز اشتغال برای کارگران کم دستمزد در برنامه کارگران خارجی موقت از یک به دو سال افزایش یافته است. این کارگران، مانند هر مهاجر دیگری که به کانادا وارد می شوند، باید قبل از سفر پروتکل های غربالگری سلامت را انجام داده و پس از ورود به کشور باید 14 روز در قرنطینه بمانند. در حالی که دولت کانادا تمام تلاش خود را برای حفظ امنیت غذایی کشور انجام می­دهد، حمایت از کارگران مهاجر – بعنوان ستون فقرات صنعت کشاورزی – از نظر بهداشت و درمان کافی و پشتیبانی از آنان در مقابل بیماری همه گیر COVID-19 بسیار حائز اهمیت است.

از طرف دیگر شیوع ویروس کرونا منجر به تعطیلی یا توقف برخی از فعالیت­های اقتصادی و بخصوص کشاورزی شده است، پیش بینی می­شود میزان وجوهی که این کارگران به خانه هایشان می­فرستند، به طور چشمگیری کاهش یابد. این وجوه ارسالی مهاجران در انتقال بحران اقتصادی در حال گسترش از کشورهای ثروتمندتر به کشورهای فقیر بسیار با اهمیت است. در سال 2019، حدود 200 میلیون نفر از نیروی کار مهاجر جهانی، 715 میلیارد دلار به کشورهای مبدا خود ارسال کردند. از این میزان، تخمین زده می­شود که 551 میلیارد دلار، حدود 800 میلیون خانوار را که در کشورهای کم درآمد و متوسط زندگی می­کنند، مورد حمایت قرار داده است. نمودار زیر میزان وجوه ارسالی مهاجران را به هریک از مناطق نشان می­دهد:

این وجوه ارسالی توسط مهاجران در تامین امنیت غذایی کشورها نیز نقش مهمی را ایفا می­کند. به عنوان نمونه در مناطقی مانند شاخ آفریقا، که 40٪ از خانوارها به میزان زیادی به وجوه ارسالی مهاجرانشان وابسته هستند. بطور مثال هرگونه اختلال در وجوه ارسال شده توسط دایاسپورای سومالیایی، باعث افزایش بیشتر ناامنی غذایی در این کشور می­گردد. از این­رو پیش بینی می­شود وجوه ارسالی کارگران مهاجر تحت تأثیر شیوع کرونا با رکود مواجه شده و این امر بطور مستقیم امنیت غذایی کشورهای دریافت کننده وجوه ارسالی مهاجران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. همچنان­که اثرات سقوط مالی و رکود اقتصادی در سال 2008 در رکود میزان وجوه ارسالی نیروی کار مهاجران را نشان می­دهد، بین سال­های 2008 و 2009 ، جریان وجوه ارسالی مهاجران به میزان 5/5 درصد در سطح جهانی كاهش یافته است.

در کشور هند نیز با شیوع بیماری کرونا، از بین رفتن گسترده محصولات غذایی نمایان شده است، زیرا که قرنطینه کارگران در خانه باعث شده است تا کشاورزان و بازار از نیروی کافی در فصل برداشت محصولاتی همچون گندم برخوردار نباشند.

شیوع بیماری کرونا، همچنین نگرانی­های گسترده­تری را بر اقتصاد و امنیت غذایی کشورهای درگیر جنگ نظیر افغانستان ایجاد کرده است. بیش از نیمی از جمعیت افغانستان زیر خط فقر زندگی می­کنند. حتی قبل از تشدید بیماری همه گیر کرونا در هفته­های اخیر، سازمان ملل پیش بینی کرده بود که 14 میلیون نفر در افغانستان ممکن است با عدم امنیت غذایی در طول زمستان روبرو شوند. استان هرات واقع در شمال غرب افغانستان که با ایران هم مرز است و قطب تولید مواد غذایی این کشور به شمار می­آید، به دلیل مجاورت با این کشور و بازگشت تعداد زیادی از مهاجران فاقدمدرک از ایران با چالش شدت گرفتن شیوع کرونا در این مناطق مواجه است. گفته می­شود در حال حاضر، ناامنی غذایی در بین مهاجران بازگشته و آوارگان داخلی بیشتر از دوران قبل از شیوع بیماری کرونا مشهود می­باشد. به علاوه از آنجایی که بخشی از این مهاجران افغانستانی در ایران مشغول فعالیت در بخش کشاورزی و زراعت هستند، بازگشت این مهاجران و یا بیکاری آنها به معنای از دست بخشی از نیروی کار شاغل در بخش کشاورزی در کوتاه مدت خواهد بود و در صورت ادامه دار بودن بازگشت نیروی کار مهاجر از ایران، زنجیره تولید محصولات کشاورزی و دامی هر چند بصورت محدود و در کوتاه مدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

از این رو پیش بینی می­شود به احتمال زیاد گرسنگی همچنان بیشتر از Covid-19 باعث به خطر افتادن سلامت انسان­ها در سال جاری، فشارهای اضافی بر سیستم بهداشت عمومی و تشدید چالش های رو به رشد مهاجرت و درگیری در کشورها شود. این امر بویژه در میان مهاجران و آوارگان داخلی این پتانسیل را دارد که بحران­های وسیع تری را ایجاد کرده و اثرات نابسامانی را بر زندگی و معیشت آنها بر جای گذارد. بطور کلی می­توان گفت، شیوع بیماری کرونا در کوتاه مدت و بلندمدت از نظر مهاجرت های داخلی و بین المللی دارای اثرات و تبعات مختلفی خواهد بود. پیش بینی می­شود با شیوع ویروس کرونا و تاثیرات اقتصادی – اجتماعی آن و خشکسالی و تغییر اقلیم در برخی از مناطق کشور در سال­های آتی با تغییرات بیشتری در روند مهاجرت های داخلی مواجه خواهیم بود. بنظر می­رسد پس از فروکش کردن این بیماری شاهد روند افزایشی بازگشت مهاجران افغانستانی به ایران باشیم که این موضوع دارای اثرات مختلفی بر روی بازار کار کشور خواهد بود.  

[1] federal Seasonal Agricultural Workers Program (SAWP)