با خروج نیروهای آمریکا و ائتلاف از خاک افغانستان، نیروهای طالبان پرچم خود را یکی پس از دیگری در مناطق مختلف افغانستان برافراشته می‌کنند. به نقل از فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در افغانستان، این گروه توانسته است یک هفتم از شهرهای افغانستان را فقط در طول یک ماه گذشته تحت اشغال خود در بیاورد. هر چند پیش‌بینی‌ها حاکی از آنست که با تشدید حملات طالبان، موج مهاجرتی از سوی افغانستان به سمت کشورهای همجوار از جمله ایران روانه خواهند شد، اما هیچ گونه آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد؛ چرا که ورود مهاجران از مرزها به‌صورت قاچاق و غیرقانونی صورت می‌گیرد. اما آمار بازگشت این دسته از مهاجران به صورت هفتگی توسط سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) منتشر می‌شود.

آمارها حاکی از آنست که با توجه به شیوع گسترده ویروس کووید-19 در ایران و شرایط نابه‌سامان اقتصادی در کشور، بسیاری از مهاجران فاقدمدرک افغانستانی همچنان در حال بازگشت به کشور خود هستند. بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) از ابتدای ژانویه تا 29 جولای سال 2021 (7 مرداد 1400)، در مجموع 679 هزار و 425 مهاجر فاقدمدرک افغانستانی از کشورهای ایران و پاکستان به کشور خود بازگشته‌اند که از این تعداد 672 هزار و 492 نفر از بازگشتی‌ها از کشور ایران بوده است.

با مقایسه روند بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی از ایران در طی سال‌های اخیر (2019 تا 2021) می‌توان دریافت که در سال 2021 بالاترین آمار بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی به کشورشان را نسبت به مدت مشابه در سال‌های 2019 و 2020 شاهد بوده‌ایم. به طوری‌که به نقل از سالنامه مهاجرتی ایران 1400، در مدت مشابه (ژانویه تا جولای) سال 2019 و 2020 به ترتیب، 266 هزار و 4 نفر و 419 هزار و 403 نفر از مهاجران فاقدمدرک افغانستانی به کشور خود بازگشته‌اند. هر چند که بیشترین میزان بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی در سال 2021 تا ماه می و قبل از تشدید درگیری‌ها در افغانستان بوده است و از ماه ژوئن بازگشت مهاجران روند نزولی به خود گرفته است.

اگرچه روند بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا در ایران نسبت به دو سال گذشته افزایش یافته است، اما پیش‌بینی می‌شود روند کاهشی که از ماه ژوئن 2021 آغاز شده همچنان ادامه یابد که علت آن را می‌توان در پیشروی نیروهای طالبان در افغانستان و وخامت اوضاع امنیتی در کشور افغانستان دانست. متعاقب این مسئله، با کنترل بخش عمده‌ای از مرزهای این کشور با ایران و بسته شدن مرز میلک در استان سیستان و بلوچستان، پیش بینی می‌شود شاهد ایجاد محدودیت‌هایی در زمینه بازگشت مهاجران به افغانستان باشیم. با توجه به چالش‌های مطرح شده و تحت تاثیر خشونت و تاخت و تاز نیروهای طالبان، جمعیت آوارگان داخلی افغانستان فزونی یافته است؛ به طوری‌که طبق گزارش سازمان ریلیف اینترنشنال در 5 آگوست 2021، تعداد آوارگان داخلی در افغانستان تا 25 جولای 2021، حدود 359 هزار نفر برآورد شده که حدود 179 هزار نفر از آنها تحت تاثیر خشونت و درگیری آواره شده‌اند. در نتیجه چنین تحولاتی در خاک افغانستان، بخشی از آوارگان داخلی به صورت غیرقانونی به کشور ایران وارد شده‌ و بخشی دیگر نیز از طریق خاک ایران به کشور ترکیه و سایر کشورهای اروپایی حرکت کرده‌اند. اگرچه در شرایط کنونی روند گسترده ورود مهاجران به ایران به‌وقوع نپیوسته است، اما انتظار می‌رود در صورت افزایش درگیری‌ها در پایتخت و دیگر شهرهای اصلی این کشور که منجر به تشدید بحران خواهد شد، شاهد ورود مهاجران بیشتری به کشور ایران و سایر کشورها خواهیم بود.