پروپاگاندا و مهاجرت/ گونه‌شناسی تاثیر رسانه‌های اجتماعی بر تصور از مهاجرت

تاریخ انتشار

10:20:00 | 29 / 04 / 1401

عضو گروه کاری : مهاجرت‌های بازگشتی

پروپاگاندا و مهاجرت/ گونه‌شناسی تاثیر رسانه‌های اجتماعی بر تصور از مهاجرت

یكي از عوامل اثرگذار بر ميل به مهاجرت، رسانه هاي اجتماعي هستند كه پروپاگاندا يكي از اجزاي جدايي ناپذير آن است. ـ تكنيك‌های متعددي توسط پروپاگاندیست‌ها برای تغییر نگرش و عملكرد افراد استفاده می‌شود كه برخي در حوزه مهاجرت محسوس تر هستند. تكنيك تعميم جذابيت از شيوه‌هاي معمول پروپاگاندا است و به معناي برچسب زدن فضیلت و صفتی شایسته به محصول مطلوب خود است. تكنيك جمع‌آوري كارت‌هاي يك‌دست نيز با از قلم انداختن تعمدی حقایق غیرمطلوب در جهت حصول نتایج مساعد همراه است. از مثال‌هاي عيني اين تكنيك ها مي‌توان به برجسته كردن فضيلت‌هاي مهاجرت و توجه كمتر به مسائل و خطرات مهاجرت اشاره كرد. ـ يكي ديگر از تكنيك‌هاي پروپاگاندا، شيوه‌ي همرنگي با جماعت يا هجوم برای سوار شدن به واگن است. از مثال‌هاي عيني اين تكنيك در حوزه مهاجرت مي‌توان به قرار گرفتن تحت تأثير فضاي مهاجرت اشاره كرد. نتايج پيمايش شناسایی عوامل مؤثر بر خروج و بازگشت ایرانیان مهاجر در سال ۹۶-۱۳۹۵ در میان ايرانيان خارج از كشور، حاكي از آن است كه جو و موج خروج تحصيل‌كردگان ايراني براي حدود ۴۱ درصد از شركت‌كنندگان اثر معناداري روي ميل به مهاجرت داشته است. ـ نتايج پيمايش سنجش میل به مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی در سال هاي ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ در میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی داخل کشور، حاكي از آن هستند كه موج مهاجرت در جامعه براي حدود ۲۷ درصد از مشاركت‌كنندگان در سال ۱۳۹۷ و حدود ۵ درصد از مشاركت‌كنندگان در سال ۱۳۹۹، بر ميل به مهاجرت اثرگذار بوده‌اند.

رفتار مهاجرتی در میان افراد و گروه های اجتماعی، در نتيجه‌ي عوامل مختلف از جمله میزان تمايل به مهاجرت و توانايي براي انجام آن شكل مي‌گيرد. توجه به اين نكته ضروري است كه ميل به مهاجرت با تصميم و اقدام عملي براي مهاجرت يكسان نيست، اما نمي‌توان ارتباط مستقيم و معنادار آنها را با يكديگر ناديده گرفت. زيرا زماني كه فرد يا افرادي ميل به مهاجرت بالايي داشته باشند، در صورتي كه زمينه را براي مهاجرت فراهم يابند، براي آن برنامه‌ريزي مي‌كنند. بنابراين عواملي كه به طور مستقيم يا غيرمستقيم بر ميل به مهاجرت اثرگذار هستند، بر رفتار مهاجرتي افراد نيز اثرگذار هستند و شناخت اين عوامل مي‌تواند درك بهتري از پديده مهاجرت ايجاد كند.

يكي از عوامل مهم اثرگذار بر ميل به مهاجرت، رسانه‌هاي اجتماعي هستند. تحليل يافته‌هاي گالوپ درباره ميل به مهاجرت در ميان 29 كشور آفريقايي در سال 2015 گوياي آن است كه دسترسي به اينترنت و به طور كلي رسانه‌هاي اجتماعي، اثر مستقيم و معناداري بر ميل به مهاجرت دارد. اما آنچه كه در رسانه‌هاي اجتماعي بايد مورد توجه قرار گيرد، اثر تبليغات بر جهت‌دهي افكار عمومي است. با ظهور فناوري‌هاي جديد در حوزه ارتباطات و رسانه‌ها و شكل‌گيري افكار عمومي به عنوان قدرت مطرح در عرصه تحولات، شيوه‌هاي جديدي براي جهت‌دهي افكار عمومي پديد آمده است. يكي از اجزاي جدايي‌ناپذير ارتباطات در سال‌های اخیر، اقناع اجتماعي است كه برخي آن را پروپاگاندا مي‌نامند.

از نظر لارسول "پروپاگاندا كوششي است كه به منظور كنترل نظرها با استفاده از نمادهاي مهم و يا از طرق بهره‌برداري از داستان‌ها، شايعات، گزارش‌ها، تصويرها و اشكال ديگر ارتباط اجتماعي صورت مي‌گيرد".

شیوه‌های متعددي توسط پروپاگاندیست‌ها برای تغییر نگرش و عملكرد افراد استفاده می‌شود؛ اما معروف‌ترین و برجسته‌ترین روش‌های آن، تکنیک‌های هفت‌گانه‌ای هستند که عبارت‌اند از: برچسب‌زنی، تعمیم جذابیت، انتقال، شهادت دادن، شیوه مردم ساده، مغالطه و همرنگی با جماعت (هجوم برای سوار شدن به واگن). در ميان تكنيك‌هاي هفت‌گانه، روش‌هاي تعميم جذابيت، جمع‌آوري كارت‌هاي يك‌دست و همرنگي با جماعت اثر محسوس‌تري بر ميل به مهاجرت دارند. مصداق اين موارد عبارت‌اند از:

1- تكنيك تعميم جذابيت (تلطيف و تنوير) از شيوه‌هاي معمول پروپاگاندا است و به معناي برچسب زدن فضیلت و صفتی شایسته به محصول مطلوب خود است. مثال‌های روشنی از کاربرد چنین الفاظی وجود دارد؛ نظیر: تمدن، شجاعت، دموکراسی، تعهد، زیبایی، آزادی، افتخار، اعتماد، شرافت، عدالت، آزادی، صلح و نظایر آن. وجود این کلمات به منظور تأثیرگذاری بر هیجانات و احساسات عملی بر پایه پروپاگاندا است و استفاده از این کلمات معمولاً مبهم و سربسته است و تعریف درستی از آن ارائه نمی‌شود تا مخاطب بر اساس حوزه تجربیات خود آنها را تفسیر به مطلوب کند. از مثال‌هاي عيني اين تكنيك مي‌توان به برجسته كردن فضيلت‌هاي مهاجرت به كشورهاي توسعه‌يافته اشاره كرد.

2- تكنيك جمع‌آوري كارت‌هاي يك‌دست (مغالطه) به ارائه انتخابی حقایقي که منتج به نتیجه مطلوب می‌شود، اطلاق می‌گردد. این شیوه با از قلم انداختن تعمدی حقایق غیرمطلوب در جهت حصول نتایج مساعد همراه است. از مثال‌هاي عيني اين تكنيك مي‌توان به برجسته كردن فضيلت‌هاي مهاجرت و توجه كمتر به مسائل و خطرات مهاجرت اشاره كرد. شواهد تجربي پژوهشي درباره اثرات رسانه‌هاي اجتماعي بر تصميم به بازگشت در نيجريه در سال 2020 نيز حاكي از آن است كه اغلب كساني كه اطلاعات مهاجرتي خود را از رسانه‌هاي اجتماعي كسب مي‌كنند، بيشتر تمايل دارند تا از شرايط و فضيلت‌هاي كشور مقصد آگاهي يابند، در حالي كه تمايل كمتري براي كسب اطلاعات درباره مسائل و خطرات مهاجرت دارند.

3- يكي ديگر از تكنيك‌هاي پروپاگاندا، شيوه‌ي همرنگي با جماعت است. عموما زماني كه واژه اکثریت به کار برده می‌شود، مردم تشویق می‌شوند به آن ملحق شوند، زيرا اكثر مردم دوست دارند همرنگ با جماعت باشند و مدام در معرض انتقادات متفاوت قرار نگیرند. این تکنیک، هجوم برای سوار شدن به واگن نیز نامیده می‌شود و بیانگر این نکته است که همه ما قصد سوار شدن به واگن را داریم، پس عجله کنیم تا زودتر به آن برسیم. از مثال‌هاي عيني اين تكنيك در حوزه مهاجرت مي‌توان به قرار گرفتن تحت تأثير فضاي مهاجرت اشاره كرد.

نتايج پيمايش شناسایی عوامل مؤثر بر خروج و بازگشت ایرانیان مهاجر توسط صلواتي در سال 96-1395 در میان 408 نفر از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی خارج از کشور، حاكي از آن است كه جو و موج خروج تحصيل‌كردگان ايراني براي حدود 41 درصد از شركت‌كنندگان اثر معناداري روي ميل به مهاجرت داشته است.

ضمناً نتايج پيمايش سنجش میل به مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی توسط رصدخانه مهاجرت ايران در سال 1397 در میان 925 نفر از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی داخل کشور و پيمايش سنجش میل به مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی توسط رصدخانه مهاجرت ايران در سال 1399 در میان دو هزار و 65 نفر از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی داخل کشور، حاكي از آن هستند كه موج مهاجرت در جامعه براي حدود 27 درصد از مشاركت‌كنندگان در سال 1397 و حدود 5 درصد از مشاركت‌كنندگان در سال 1399، بر ميل به مهاجرت اثرگذار بوده‌اند.

عليرغم اينكه اثر قرارگيري تحت تأثير موج مهاجرت در سال‌هاي اخير كاهش يافته است، اما باز هم نمي‌توان اثر آن را ناديده گرفت. چرا كه تجربه مهاجران بالقوه و بالفعل در اين خصوص تفاوت معناداري داشته است. يعني ممكن است فرد پيش از مهاجرت احساس كند به دلايل ديگري مي‌خواهد برود، اما پس از تجربه مهاجرت و ورود به كشور ثانويه درك كند كه تحت تأثير جو مهاجرت قرار گرفته بوده است. ضمن اينكه نمي‌توانيم اثر عوامل دافع اقتصادي را ميل به مهاجرت در سال‌هاي اخير ناديده بگيريم. به عبارت ديگر، مسائل اقتصادي در سال‌هاي اخير به حدي پررنگ شده‌اند كه افراد بيشتر تحت تأثير از موارد تمايل به مهاجرت پيدا مي‌كنند.

در پايان لازم است يادآوري شود كه نه ماندن لزوماً خوب است و نه رفتن لزوماً بد است. مهاجرت، سفر دشواري است كه مي‌تواند تجارب و ارزش‌هاي زيادي براي فرد مهاجر به ارمغان آورد. ضمن اينكه هيچ نسخه واحدي براي افراد متفاوت يك سرزمين وجود ندارد. اما آنچه حائز اهميت است، اين است كه تصميم افراد چه براي مهاجرت، و چه براي بازگشت، بايد كاملاً آگاهانه و تا حد ممكن بي‌تأثير از تبليغات باشد تا بيشترين رضايت را براي فرد و جامعه به ارمغان آورد.

#مهاجرت بازگشتی

کانال تلگرامی رصدخانه مهاجرت ایران

کانال آپارات رصدخانه مهاجرت ایران

کانال اینستاگرام رصدخانه مهاجرت ایران