همان‌طور که می­دانیم توسعه­ی بخشی نه‌تنها به سود اقتصاد و نیروی انسانی کشور نیست بلکه بیشتر به ضرر کشور است. مثال آن را می­توان در توسعه نامتوازن دانشگاه‌ها و فارغ‌التحصیلان بیکاری که با قفل بودن اقتصاد و توسعه کارآفرینی نرخ مهاجرت را افزایش می­دهند یا توسعه اکوسیستم استارتاپی که حلقه‌های بعدی آن در اتصال به اکوسیستم جهانی و توسعه استارتاپ‌ها فراهم نیست و بسیاری از فعالان آن پس از مدتی فعالیت در ایران برای استفاده از اکوسیستم استارتاپی سایر کشورها به مهاجرت یا ثبت شرکت در سایر کشورها سوق می‌یابند، جستجو نمود. به همین جهت است که توسعه نامتوازن همان‌طور که در توسعه فیزیکی مخاطرات بیشتری برای سرزمین و زیست انسانی نسبت به عدم توسعه ایجاد می­کند در توسعه­ی انسانی و بازار هم با ایجاد عوامل سرریز شدید نیروی انسانی به خارج یا انتقال سرمایه از داخل به خارج، مخاطرات زیادی ایجاد می­نماید.

کشورهای همسایه می­توانند به‌صورت خودکار یا با برنامه‌ریزی یکی از بازارهای مهم جذب نیروی انسانی از کشور تبدیل شوند. با توجه به سابقه تاریخی که میان ایرانیان و این کشورها در تبادلات نیروی انسانی و تجاری وجود دارد و نزدیکی و همسایگی این کشورها یکی از گزینه‌های نزدیک به شمار می‌آید. ازاین‌رو بررسی برنامه­های توسعه اقتصادی اجتماعی و به‌تبع آن بررسی برنامه‌های جذب نیروی انسانی در کشورهای همسایه از این منظر مهم خواهد بود.

این کشورها با چشم‌انداز سازی و ارائه چشم‌اندازهای بلند پروازانه خود با استفاده از رسانه‌های جهانی و درگیر گردن بخش بزرگی از اذهان با برنامه‌ها و چشم‌اندازهای خود تلاش در کم کردن فاصله خود با کشورهای پیشرفته در جذب نیروی انسانی و سرمایه دارند.

به‌طور خلاصه برنامه کشورهای همسایه که منجر به جذب سرمایه مالی و انسانی از سایر کشورها می‌شود را می‌توان شامل محورهای زیر دانست:

1- نقش­آفرینی به‌موقع در روندهای منطقه‌ای و جهانی و ایجاد چشم‌انداز پیشتازی و رهبری آینده

توجه ویژه به متنوع سازی اقتصادی و تغییر اقتصاد نفتی

توسعه شهرهای هوشمند و فنّاوری‌های آینده

سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر و پایدار ( میزبانی از اجلاس جهانی..، طراحی شهر کربن صفر، تأمین مالی ابتکار ...)

ایجاد اکوسیستم استقرار شرکت‌های جهانی رهبر آینده

توسعه اکوسیستم استارتاپی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر

2- درک اهمیت ارتباطات و تبادلات انسانی و فنی و تبدیل شدن به مرکز توسعه تبادلات

اکسپو دبی

نمایشگاه دهکده جهانی

3- برند سازی کشوری با استفاده از ارائه گسترده فعالیت‌ها و ابتکارات در رسانه‌های جهانی

4- پویایی و ایجاد تغییر در قوانین و مقررات متناسب با نیازهای توسعه­ای

مشوق‌های اقامتی برای متخصصان و برنامه نویسان

تغییر قانون ثبت شرکت و دریافت اقامت

5- تأمین نیروی انسانی جهانی و منطقه‌ای با ایجاد جاذبه­های جهانی: جذب سرمایه­های انسانی در سطوح مختلف مهارتی با استفاده از ابتکارات و برنامه‌های پیشرو

به‌این‌ترتیب این کشورها با حرکت در روندهای جذاب جهانی تلاش خود را برای جذب بیش ‌از پیش سرمایه‌های مالی و انسانی نموده‌اند و اثرات آن در کشور ما با خروج سرمایه جهت سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی این کشورها و نیز با خروج نیروی انسانی و نیروی کار متخصص برای فعالیت در اکوسیستم اقتصادی رو به رشد و با تعاملات بین­المللی این کشورها مواجه است.

در این بخش راهبردها و برنامه‌های دو کشور اصلی رقیب و همکار در این حوزه یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی با تمرکز برنامه‌های جاری و استراتژی بلندمدت و کوتاه‌مدت اقتصادی آن‌ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در پایان به پیروی سایر کشورهای حاشیه خلیج ‌فارس از این دو کشور در برنامه‌های توسعه اشاره خواهد شد. در بخش بعدی به اثرات بالفعل و بالقوه این برنامه­ها در جریان­های مهاجرتی نیروی کار و سرمایه از ایران به این کشورها و فرصت‌ها و تهدیدهای آن برای ایران اشاره خواهد شد. کشورهای حاشیه خلیج فارس با توجه به رقابت­ها و همکاری­هایی که در سطح منطقه­ای و جهانی دارند در استراتژی­های توسعه و سرمایه انسانی نیز با یکدیگر رقابت و همکاری دارند. در ادامه نمایی از راهبردهای و برنامه‌های این کشورها مؤثر در جذب سرمایه‌های انسانی منطقه‌ای تحلیل شده است.

امارات متحده عربی کشوری با قدمت 50 سال از تاسيس متشکل از 7 امیرنشین است که به‌صورت فدرال اداره می‌شود. رهبران جدید اماراتی تنوع اقتصادی و کاهش وابستگی اقتصادی به نفت را سرلوحه خود قرار دادند و توسعه مبتنی بر گسترش تجارت و فناوری‌های جدید را پیش گرفته‌اند. دو طرح چشم‌انداز 2020 و چشم‌انداز 2030 امارات در این راستا بوده است. کلان پروژه‌های توسعه‌ای برنامه 2071 امارات نیز در همین راستا طراحی‌شده است.

امارات توانسته است با دستیابی به اهداف برنامه‌های استراتژیک توسعه خود در دهه‌های گذشته هم‌اکنون با همراهی و در برخی موارد پیشتازی در روندهای فنّاورانه و توسعه جهانی برنامه بلند پروازانه بلندمدت 50 ساله خود را به‌گونه‌ای تنظیم نماید که با ایجاد اعتماد، سرمایه‌های انسانی و مالی را با ریسک پایینی در راستای برنامه‌های توسعه‌ای خود جذب نماید. باوجود اینکه این کشور برنامه‌های خود را کاملاً مداخله گرايانه و توسعه‌ای برنامه‌ریزی نموده و پیش می‌برد ولی این برنامه‌ها عمدتاً در راستای حفظ و صیانت از سرمایه‌های مالی و انسانی است و از این رو سرمایه‌گذاری مثبت و رو به جلویی را تجربه می­نماید. در ادامه برنامه­های آینده و فعالیت­های کنونی امارات را در این راستا و اکوسیستمی که منجر به جذب سرمایه­های انسانی و مالی نه‌تنها از کشورهای همسایه بلکه از همه جهان می­شود بررسی می­کنیم. امارات که فاقد مؤلفه‌های قدرت منطقه‌ای است، و اقتصاد تجاری او به‌شدت به امنیت وابسته است با برنامه متنوع سازی اقتصادی خود امنیت اقتصادی خود را به‌سرعت به امنیت اقتصادی جهانی پیوند مبیزند و از این ارتباط دو سویه بهره می‌برد.

باوجود اینکه طی برنامه‌های قبلی امارات، وابستگی این کشور به نفت شدت کاهش ‌یافته است و تنها 15 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور به نفت وابسته است برنامه امارات گسترش تجارت، گردشگری، اوقات فراغت، برنامه‌ریزی شهری و خصوصاً توسعه صنعتی و کسب فناوری‌های جدید همراه خواهد بود و سیاست‌های توسعه‌ای امارات متحده عربی بر مبنای آن پایه‌ریزی شده است.

برای قطع کامل وابستگی به درآمدهای نفتی، استراتژی تدوین شده در این کشور مبتنی بر دو رویکرد است: نخست، ادامه روند توسعه در بخش‌های اقتصادی کنونی، که بر تجارت، بانکداری و امور مالی، گردشگری، خدمات بندری- دریایی و فرودگاهی و هوایی متمرکز است. دوم، بر رویکرد توسعه صنایع محلی با تولیدات ساخت امارات متحده عربی و گسترش فناوری‌های جدید در زمینه هوش مصنوعی، هوا- فضا، تکنولوژی‌های زیست-حیاتی، انرژی‌های پایدار و توسعه در دیگر بخش‌ها ازجمله انرژی اتمی و ساخت تسلیحات متمرکز است.

محورهای برنامه صدمین سالگرد امارات دارای چهار محور به شرح زیر است:

دولت متمرکز بر آینده: اهداف دولت امارات متحده عربی تا سال 2071 ایجاد دولتی به عنوان بهترین دولت در جهان، با چشم انداز بلندمدت و رهبری الهام بخش است که آینده را پیش بینی و برای آن آماده می¬شود. توسعه شادی در جامعه و انتشار پیام های مثبت در داخل و جهان و ایجاد مکانیسم هایی برای پایش متغیرهای بلندمدت در بخش¬های مختلف از اهداف این دولت است.

آموزش عالی: توجه به آموزش و تضمین بالاترین کیفیت برای آن از محورهای برنامه¬ی 2071 است. برخی از زمینه های تمرکز در آموزش شامل علوم و فناوری پیشرفته، علوم فضایی، مهندسی، نوآوری و علوم بهداشتی است. برنامه¬های سطح دانش آموزی اقدامات مربوط به مکانیسم¬های کشف زودهنگام استعدادهای فردی دانش آموزان و در سطح نهادی، تشویق مؤسسات آموزشی برای تبدیل شدن به انکوباتورهای کارآفرینی و نوآوری و مراکز تحقیقاتی بین المللی است.

اقتصاد متنوع دانشی: هدف اقتصادی امارات متحده عربی رقابتی بودن و تبدیل شدن به یکی از بهترین اقتصادها در سراسر جهان است. این امر با افزایش بهره‌وری اقتصاد ملی، حمایت از شرکت‌های ملی، سرمایه‌گذاری در تحقیقات علمی و بخش‌های اقتصادی نوید بخش برای آینده ، تمرکز بر نوآوری، کارآفرینی و صنایع پیشرفته، توسعه استراتژی ملی برای شکل‌دهی به آینده اقتصاد و صنعت امارات محقق می¬شود و امارات متحده عربی را در میان اقتصادهای مهم بین المللی قرار می دهد. اقتصاد دانشی توسط نسلی از مخترعان و دانشمندان امارات متحده عربی و حمایت از آنها در علوم فنی قابل دستیابی است.

جامعه ای شاد و منسجم: توسعه جامعه بخشی جدایی ناپذیر از برنامه صدمین سالگرد 2071 امارات متحده عربی است. برخی از اهداف در این زمینه شامل ایجاد جامعه ای امن، بردبار، منسجم و اخلاقی است که شادی و سبک زندگی مثبت و کیفیت زندگی را در بر می گیرد. این محور همچنین بر توسعه برنامه‌هایی برای آماده‌سازی نسل‌های آینده برای خدمت به عنوان سفیران حسن نیت امارات متحده عربی و همچنین ترویج مشارکت زنان در همه بخش‌ها تمرکز دارد و امارات متحده عربی را به یکی از بهترین مکان‌ها برای زندگی تبدیل می‌کند.

برنامه آن شامل: تقویت اعتبار و برند کشور، تنوع بخشیدن به واردات و صادرات با اتکای کمتر به نفت، سرمایه گذاری در آموزش با تمرکز بر فناوری پیشرفته، ایجاد ارزش ها و اخلاق اماراتی برای نسل های آینده، افزایش بهره وری اقتصاد ملی و افزایش انسجام جامعه

توسعه شهرهاي هوشمند، یکی از روندهای کنونی و ابر روندهای آینده شهرنشینی است. هم‌اکنون توسعه شهرها و بهبود فناوری­ و ساختارهای شهری به سمت شهرهای قابل زندگی که کیفیت زندگی افراد را تضمین نماید از مهم‌ترین ماموريت شهرهای جهانی به شمار مي‌رود. امارات متحده عربی با درک این روند و تلاش برای پیشتازی در این حوزه سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای هوشمند سازی شهرهای خود و توسعه مناطق هوشمند را در راستای توسعه پایدار و آینده سودآور در دستور کار خود قرا داده است. برخی دیگر از کشورهای حاشیه خلیج نیز در همین جهت در حال حرکت هستند. این کشورها در راستای تنوع‌بخشی به اقتصادهای اغلب نفتی خود توسعه شهرهای هوشمند را در دستور کار قرار داده‌اند. سرمایه­گذاری در توسعه شهرهای هوشمند در این کشورها برای دستیابی به اقتصاد تریلیون دلاری در 2025 برنامه‌ریزی‌شده است. رویکرد شهر هوشمند با توجه به مزایای اقتصادی و پایداری که ایجاد می­نماید، از سال 2008 توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس برای پاسخگویی سریع به چالش­های رشد جمعیت و افزایش مصرف منطقه­، مورد توجه قرار گرفته است.

درحالی­که شورای همکاری خلیج فارس به تنوع اقتصادی برای آینده پایدار نظر دارد، دولت­های کشورهای این حوزه برنامه­هایی برای جا­به­جایی، زیرساخت و ساختمان­های هوشمند راه‌اندازی کرده‌اند و سرمایه­گذاری بر شهرهای هوشمند در خاورمیانه حال افزایش است. به گزارش IDC[1] سرمایه‌گذاری سالانه بر شهرهای هوشمند در خاورمیانه تا پایان­ سال 2021 به 2.3 میلیارد دلار در سال خواهد رسید.شهر مصدر[2] ابوظبی که در سال 2008 در اولین منطقه هوشمند پایدار جهان راه‌اندازی شد، راه را برای بسیاری از پروژه‌های شهر هوشمند در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هموار کرد. این شهر تا سال 2030 ، محل سکونت 50،000 ساکن و پایگاه 40،000 نیروی کار حرفه‌ای و دانشجو خواهد بود.

امارات متحده عربی همچنین مناطق نوآورانه‌ای مانند Sustainability City و Dubai Silicon Oasis را نیز توسعه داده است که از ارتباط و پایداری به‌عنوان یک شیوه زندگی حمایت می‌کند. امارات همچنین به‌زودی محل استقرار شهر هوشمند رز صحرا[3] ، با 160 هزار نفر جمعیت خواهد بود. نمایشگاه دبی ، که از اکتبر 2021 تا مارس 2022 برگزار می‌شود ، قصد دارد از نظر انرژی خودکفا بوده و تمام زباله‌های خود را در منطقه شهر هوشمند دبی جنوبی بازیافت کند.

به‌طور کلی ، دولت‌های حوزه خلیج فارس فناوری‌های نسل بعدی را که از شهرهای هوشمند تغذیه می کنند-مانند هوش مصنوعی ، بلاک چین و اینترنت اشیا (IoT)-در قلب چشم‌اندازهای استراتژیک ملی خود قرار داده‌اند. در سال 2019 ، امارات متحده عربی در راه اندازی و استقرار شبکه‌های 5G در بین کشورهای عربی مقام اول و در سطح جهانی چهارم را کسب کرد. ابوظبی و دبی ، در فهرست شهرهای هوشمند IMD ، که رتبه 102 شهر در سراسر جهان رتبه‌بندی می­کند با رتبه‌ی 42 و 43 در سال 2020 در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بهترین رتبه را داشته‌اند و از 2019 تا 2020 نیز پیشرفت کرده‌اند.

ابتکارات منطقه‌ای زیادی برای توسعه شهرهای هوشمند توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس دنبال می­شود. این نوع از هزینه کرد زیرساختی سنگین در این حوزه تبدیل به ایجاد ارزش در تولید ناخالص داخلی و ایجاد شغل می­شود و اثر آن در بیشتر بخش‌های دولت ، حمل‌ونقل و انرژی قابل‌ مشاهده است. تبدیل زیرساخت­های موجود به زیرساخت‌های هوشمند برای ارتقای شهرها کلیدی است. در دهه گذشته در حوزه خلیج فارس و همچنین در کل جهان، کشورها از نگاه به شهرهای هوشمند از منظر شناخت و ماجراجویی به مرحله پیاده‌سازی و گسترش رسیده‌اند. کشورهای حوزه خلیج‌فارس می­خواهند به اقتصادهایی کاملاً دانش‌بنیان تبدیل شوند که تنها مبتنی بر استعدادها و داده ساخته‌شده باشد. داده به‌عنوان منبع ثروت، مورد توجه سیاست‌مداران این کشورها در استراتژی‌های توسعه‌ای آن‌ها قرارگرفته است.

برنامه فضایی امارات متحده عربی سال 2010 با پرتاب اولین ماهواره دیده‌بانی که در کره جنوبی با بودجه امارات ساخته‌شده بود، آغاز شد. پنج سال بعد، ایجاد یک آژانس ملی فضایی در امارات متحده عربی انگیزه جدیدی در جهت توسعه علمی و فضایی در کشور ایجاد کرد. سپس امارات متحده عربی برای توسعه برنامه فضایی خود توافق‌نامه‌هایی با آژانس‌های بزرگ فضایی جهان؛آمریکایی، روسی و فرانسوی منعقد کرد. راهبردی که امارات متحده عربی در این زمینه دنبال می‌کند، شامل توسعه قابلیت‌های فضایی آن کشور، هم‌زمان با جست‌وجوی شرکای بین‌المللی و تجاری برای مأموریت‌های فضایی مختلف است و در ضمن، از پروژه‌های بومی فضایی در بخش خصوصی و تجاری حمایت می‌کند. از آن زمان تاکنون سه‌گام اساسی برداشته‌شده است؛ نخست، ساخت ماهواره در امارات؛ دوم، پرتاب یک فضانورد اماراتی در سال ٢۰۱۹ به ایستگاه فضایی بین‌المللی و بالاخره یک کاوشگر اماراتی در ماه فوریه سال ٢٠٢۱ به‌سوی مدار کره مریخ پرتاب‌شده است. امارات متحده عربی همچنین یکی از نخستین کشورهای امضاکننده توافقنامه فضایی «آرتمیس» بود که در چارچوب آن، متعهد به همکاری در کنار ایالات‌متحده، استرالیا، کانادا، ایتالیا، ژاپن، لوکزامبورگ و بریتانیا، برای اکتشاف‌های فضایی بیشتر در ماه، مریخ و فراتر از آن شده‌ است. به‌این‌ترتیب، این کشور عربی حوزه خلیج‌فارس، یکی از نیروهای عمده در اکتشاف‌های فضایی آینده خواهد بود.

نخستین نیروگاه هسته‌ای امارات با ظرفیت 5600 مگاوات در “باراکه” ابوظبی در سال 2021 به بهره‌برداری رسید این نیروگاه که مراحل ساخت آن از سال 2012 با همکاری شرکت کره‌ای KEPCO آغاز شد در وضعیت به‌کارگیری کامل تا یک‌چهارم الکتریسیته این کشور را تأمین خواهد کرد و تولید 12 میلیون تن گاز گلخانه­ای را در سال کاهش می­دهد.

پس از ایجاد آژانس فضایی در سال ٢۰۱۴، این کشور طرح “چشم‌انداز امارات متحده عربی در مورد هوش مصنوعی” را در اکتبر ٢٠۱۷ آغاز کرد. همان روند تجزیه‌وتحلیل و اهداف استراتژیک در زمینه برنامه توسعه فناوری‌های پیشرفته و جدید اطلاعات دنبال می‌شود.

اهداف این برنامه، اراده قاطع رهبران امارات را برای دادن فرصت بیشتر به کشورشان برای حضور در گروه برجسته کشورهای توسعه یافته جهان در دهه های آینده تبیین می کند.

ارتباط با استراتژی توسعه هوش مصنوعی، این کشور بنیاد “گروه ۴٢” یا “جی ۴٢” را در سال ٢۰۱٨ در ابوظبی ایجاد کرد. یکی از تخصص‌های این بنیاد “رایانش ابری” یا “محاسبات ابری است. هدف این است که بخشی از استراتژی توسعه امارات متحده عربی در درازمدت به‌عنوان بخشی از یک مشارکت دولتی و خصوصی، باهدف قرار دادن بخش‌های کلیدی و استراتژیک باشد. این گزینه‌ها همچنین بخشی از برنامهِ گذار از انرژی‌های فسیلی در امارات متحده عربی را در برمی‌گیرد.

بر اساس پیش‌بینی‌های صندوق‌های خطرپذیر جهانی مانند گوگل و شرکت سرمایه­گذاری خطرپذیر سیلیکون ولی، خاورمیانه یک اکوسیستم استارتاپی مهم در حال ظهور است. به گفته بنیان‌گذاران این صندوق‌ها خاورمیانه به‌سرعت در حال حرکت به سمت اکوسیستم استارتاپی است چندین مورد خرید اخیر ازجمله خرید 3 میلیارد دلاری برنامه Careem توسط Uber در سال 2019 و سایت تجارت الکترونیکی Souq توسط آمازون در سال 2017 از منطقه خاورمیانه نشان از این نکته دارد. بر اساس داده­های منطقه­ای MAGNiTT سرمایه­گذاری بر استارتاپ­ها در دوران کرونا در این منطقه نه‌تنها کاهش نیافته بلکه در سال 2021 نسبت به 2020 رشد چشمگیری داشته است (نمودار 5 پیوست). این رشد سرمایه‌گذاری در استارتاپ­ها در منطقه محصول تغییر رویکرد کشورهای این حوزه به فناوری و تعریف ابر پروژه­های زیرساختی است که در سایر حوزه­های سیاستی نیز توسعه‌یافته است. برنامه‌های زیر نمونه‌هایی از برنامه‌ریزی‌های کشورهای منطقه در حوزه زیرساخت و تسهیل قوانین و مقررات در این برای جذب نیروی انسانی و سرمایه است

امارات متحده عربی نیز درصدد است تا سه سال آینده، ۱۰۰ هزار شرکت را جذب و سالانه ۴۰۰ رویداد اقتصادی جهانی برگزار کند، و شرکت‌های بخش خصوصی و کسب‌وکارهای خانوادگی را ترغیب کند وارد بازارهای مالی و بازار بورس دبی شوند.

طرح جدیدی که سال جاری در دبی راه‌اندازی شد، تا 10 میلیون دلار جایزه برای راه‌حل‌های نوآورانه برای آینده می‌دهد. ابتکار جهانی “راه‌حل‌های آینده دبی”، دارای مجموعه‌ای از چالش‌ها است که دانشمندان، طراحان، مخترعان، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، شرکت‌ها و استارتاپ‌هاي سراسر جهان را گرد هم می‌آورد تا راه‌حل‌های خلاقانه‌ای را برای بهبود زندگی مردم ایجاد کند. شیخ حمدان بن محمد بن راشد آل مکتوم، ولیعهد دبی گفت: "هدف این طرح تسریع پیاده‌سازی فناوری‌های نوظهور در طراحی آینده است. دبی همیشه مکانی بوده است که نوآوری را پرورش می‌دهد و ما همچنان به دنبال راه‌هایی برای ارتقای بیشتر موقعیت امارات در نقشه نوآوری جهانی هستیم."

وجود تنها شتاب‌دهنده نوآوری اجتماعی خاورمیانه در این کشور و نیز زیاد صندوق‌های خطرپذیر و شتاب‌دهنده‌ها در حوزه‌های مختلف و سرمایه‌های جذب‌شده جهانی در آن‌ها توسعه اکوسیستم استارتاپي این کشور را نشان می­دهد.

نمایشگاه‌های جهانی تحت نظارت دفتر بین‌المللی نمایشگاه‌ها (BIE)، سازمان بین دولتی مسئول نظارت و تنظیم نمایشگاه‌های بین‌المللی ("Expos") و برای تقویت ارزش‌های اصلی آموزش، نوآوری و همکاری جهانی برگزار می‌شود. شرکت‌کنندگان در نمایشگاه‌های جهانی، ازجمله دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌ها، گرد هم می­آیند تا راه‌حل‌هایی برای چالش‌های جهانی بیابند و دستاوردها، محصولات، ایده‌ها، نوآوری‌ها، برند ملی خود و کشورهای خود را به‌عنوان مقصد گردشگری تجارت و سرمایه‌گذاری معرفی کنند.

نمایشگاه جهانی دبی 2020 با شعار « ارتباط ذهن­ها، ایجاد آینده» که به دلیل همه‌گیری کرونا حدوداً با یک سال تأخیر در اکتبر 2021 شروع به فعالیت نمود، امارات متحده عربی از اولین کشوهایی بود که توانست کل جمعیت خود را واکسینه کند و مهم اکنون به‌عنوان یکی از مکان‌های امن برای توریستی در جهان به شمار می‌آید.

در این نمایشگاه جهانی که هر 5 سال یک‌بار برگزار می‌شود، صدها کشور در پاویلیونن‌هاي خود آخرین وضعیت معماری و تکنولوژی خود را به نمایش می‌گذارند. برنامه‌های نمایشگاه جهانی دبی در اکتبر 2021 با شرکت 198 کشور جهان تشکیل شد،و کشورها با ارائه بهترین دستاوردهای فنّاورانه خود در راستای حل مسائل جهانی در این رویداد شرکت داشته‌اند. برآوردهای انجام‌شده در خصوص اثر اقتصادی این نمایشگاه جهانی بر اقتصاد امارات در سه مرحله‌ی قبل از نمایشگاه ، زمان برگزاری نمایشگاه و اثرات بعدي آن در حدود 33 میلیارد دلار برآورد شده است. که در دوره برگزاری نمایشگاه معادل 1.5 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است و جهش بزرگی برای این کشور در راستای برنامه تنوع‌بخشی به اقتصاد این کشور محسوب می‌شود. طبق برآورد انجام‌شده از در دوره برگزاری این نمایشگاه 25 میلیون نفر از آن بازدید خواهند کرد. همچنین تعداد شغل ایجادشده معادل 49700 شغل در سال خواهد بود. برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری گسترده برای برگزاری این نمایشگاه توسط کشورهای شرکت‌کننده و حضور برنامه‌ریزی‌شده برای نمایش پیشرفت‌ها توسط بخش خصوصی کشورها و ایجاد ارتباطات بین شرکت‌ها برای نقش‌آفرینی امارات در برنامه‌ریزی آینده بسیار مهم به نظر می­رسد.

نمایشگاه اکسپو 2020 دبی با این باور هدایت می‌شود که نوآوری و پیشرفت نتیجه ترکیب افراد و ایده‌ها بهروش‌های جدید است. به مدت شش ماه از اکتبر 2021، 190 کشور و میلیون‌ها نفر را گرد هم می‌آورد تا نبوغ انسانی را با شعار "ارتباط ذهن‌ها، ایجاد آینده" جشن بگیرند. پیش‌بینی‌شده است حدود 70 درصد از کل بازدیدکنندگان از خارج از امارات متحده عربی بیایند و بیشترین نسبت بازدیدکنندگان بین‌المللی در تاریخ برگزاری نمایشگاه‌های جهانی باشد. سایت اکسپو درمجموع 4.38 کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد که شامل 2 کیلومتر مربع منطقه ورودی و هتل‌ها در مجاورت فرودگاه بین‌المللی آل مکتوم در جنوب دبی است. اکسپو 2020 دبی اولین نمایشگاه جهانی است که در منطقه MEASA (خاورمیانه، آفریقا و آسیای جنوبی) برگزار می‌شود.

اقتصاد کشور امارات چنان با بخش گردشگری پیوند خورده است که این کشور در سال جاری تصمیم به ادغام وزارت اقتصاد و وزارت گردشگری گرفت با این برنامه که در سال ۲۰۲۵، بتواند ۲۵ میلیون گردشگر جذب کند. اهداف اصلی وزارت جدید افزایش ۱۵۰ درصدی ارزش‌افزوده بخش صنعت در پنج سال آینده، گسترش ۵۰ درصدی بازار صادرات محصولات داخلی و رشد ۴۰ درصدی شمار اعلام شد. بخش مهمی از درآمد امارات با ایجاد جاذبه‌های شهری سطح جهانی مانند ایجاد مراکز تفریحی، گردشگری هتل‌ها و جشنواره‌های و مسابقات جهانی تولید می‌شود.

رویداد فرهنگی گردشگری سالانه به نام « دهکده جهانی» سالانه گردشگران و علاقه‌مندان زیادی را برای بازدید از تنوع فرهنگی کشورهای شرکت‌کننده جذب می­نماید. این جاذبه توریستی پارکی موضوعی از بناهای مختلف و مشهور از کشورهای مختلف جهان است؛ افراد می‌توانند از امکانات بی‌شمار موجود این مجموعه مانند مراکز خرید، شهربازی، کنسرت‌ها و پارک‌های موضوعی و غیره استفاده کرده و ساعات سرگرم گشت‌وگذار در این مجموعه شوند.

باغ معجزه، به‌عنوان بزرگ‌ترین باغ گل طبیعی جهان اخیراً در دبی افتتاح‌شده است، این جاذبه امسال خوشبوترین و رنگارنگ‌ترین شکوفه‌ها با بیش از 150 میلیون گل از بیش از 120 گونه را به نمایش گذاشت که برخی از آن‌ها هرگز پیش ‌از این در منطقه خلیج فارس کشت نشده‌اند.

امسال همچنین عین دبی یا همان چشم دبی الهام گرفته از چرخ فلک معروف چشم لندن، با ارتفاع بیش از ۲۰۳ متر (۶۶۸ فوت) ، افتتاح شد و چرخ فلک لندن و همچنین، چرخ فلک لاس‌وگاس نوادا با ارتفاع ۱۶۷ متر ( ۵۴۸ فوت) را پشت سر گذاشت.

برنامه‌های توسعه‌ای امارات در جهت توسعه اکوسیستم استارتاپی و متناسب با آن ایجاد اصلاحات در قوانین و مقررات این کشور به ویژه در حوزه اقامت و تابعیت و ثبت شرکت نشان از توجه این کشور به جذب نیروی انسانی متخصص و کارآفرین دارد. طی اصلاحاتی که اخیراً در ویزای امارات انجام شد سیستم ورود و اقامت در این کشور بروز رسانی شد تا امارات به مقصدی جذاب برای کار، سرمایه‌گذاری، کارآفرینی، تحصیل و زندگی تبدیل شود. معرفی ویزاهای طلایی و سبز در این کشور از آن جمله است. ویزای طلایی به افراد اجازه می‌دهد بدون نیاز به اسپانسر محلی[4] در امارات زندگی، کار و تحصیل کنند و برای مدت 10 سال صادرشده و پس از آن به‌صورت خودکار تمدید می‌شود. طی قانونی جدید، صلاحیت برای دریافت اقامت طلایی این کشور توسعه یافت و شامل مدیران، مدیرعاملان، متخصصین در حوزه علوم، مهندسی، سلامت، تحصیلات، مدیریت کسب‌وکار و تکنولوژی می‌شود. به‌علاوه، روند دریافت اقامت بلندمدت نیز برای افراد مقیم و متخصصان ماهر، سرمایه‌گذاران، کارآفرینان، محققین، افراد پیشرو، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان برتر تسهیل شده است.

همچنین با معرفی منطقه خلاق القوز در شهر دبی، کارآفرینان خلاق، افراد مستعد و صنعتگران در القوز اکنون می‌توانند به‌عنوان بخشی از پروژه منطقه خلاق القوز برای ویزای فرهنگی بلندمدت دبی اقدام کنند. ویزای بلندمدت به کسانی که در زمینه‌های ادبیات و فرهنگ، هنر، میراث، تاریخ و مطالعات شناختی و صنایع خلاق هستند اعطا می‌شود.

باوجود اینکه عربستان سعودی رهبر سیاسی سنتی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس است ولی از نظر اقتصادی در رقابت شدید با برادر کوچک‌تر خود امارات قرار دارد، به‌طوری‌که برنامه­های چشم‌انداز این دو کشور به‌شدت مشابه و در رقابت با یکدیگر طراحی‌شده است.

در برنامه چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی که در سال 2016 آغاز شده است و در سپتامبر 2021 بازبینی شد، توسعه قابلیت‌های انسانی ، به‌عنوان استراتژی ملی برای تقویت رقابت در کسب قابلیت‌های انسانی در سطح منطقه‌ای و جهانی، و باهدف رقابت با توانایی‌ها و بلندپروازی‌های جهانی در بازار کار فعلی و آینده است. که این هدف از طریق «تقویت و ارتقاء ارزش‌ها، توسعه مهارت‌های بنیادین و آینده‌نگرانه، و توسعه علم» محقق خواهد شد. این برنامه برای پاسخ به نیازهای تمامی بخش‌های جامعه تدوین‌شده، و با هدف آماده کردن شهروندان برای آینده، از کودکی تا دانشگاه‌ها، کالج‌ها، مؤسسات فنی و حرفه‌ای، و نیز بازار کار است. «این برنامه شامل ۸۹ طرح ابتکاری برای رسیدن به ۱۶ هدف استراتژیک در برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی است. این استراتژی سه رکن دارد: ایجاد مبانی قوی آموزشی، آمادگی برای بازار کار آینده در سطح محلی و جهانی، و ارائه فرصت‌های آموزشی.

این برنامه توسعه، ازجمله شامل تقویت و گسترش مهدکودک‌ها برای تقویت بنیادین آموزش کودکان است. راهنمایی و مشاوره حرفه‌ای نیز به مردم کمک می‌کند تا با شناخت مهارت‌های موردنیاز بازار، حرفه و اهداف شخصی خود را تعیین کنند. این برنامه همچنین دربرگیرنده ابتکارهایی برای آموزش‌های تکمیلی به نیروی کار برای افزایش بهره‌وری و توانمند ساختن کارآفرینان برای فعالیت بیشتر در آینده است.

چشم‌انداز عربستان نیز شامل ابر پروژه‌هایی مانند شهر بدون کربن NEOM است. همچنین عربستان تلاش می‌کند در رقابت با امارات متحده عربی از نظر تجاری و گردشگری و متنوع سازی اقتصادی عقب نماند، که البته تا حد زیادی ناموفق بوده است . نمونه‌هايي از آن را می‌توان به سرمایه‌گذاری‌های نافرجامی مانند برج جده برای رقابت با بلندترین برج جهان (برج خلیفه) یا تلاش برای ایجاد مراکز مالی فعال در رقابت با مراکز فعال مالی دوبی دانست که ناکام مانده است. همچنین برنامه این کشور برای ایجاد شهرهای اقتصادی ویژه و جای دادن حداقل 4.5 میلیون نفر در آن‌ها به شکست انجامیده و تنها4000 نفر در فعال­ترین آن‌ها شهر اقتصادی ملک عبدالله زندگی می‌کنند. این نگرانی وجود دارد که برنامه‌های بلند پروازانه این کشور برای ابر پروژه‌های آینده نیز با همین مشکل مواجه شود. اکوسیستم محافظه‌کار و عدم توسعه نهادی در این کشور از عوامل اصلی عدم موفقیت آن پیشبرد برنامه‌های اقتصادی بوده است. گرچه تلاش‌هایی برای عبور از این موانع مانند ایجاد مناطق گردشگری جدا از مردم شهر یا فرودگاه‌های ویژه برای گردشگران شده است ولی توسعه این موارد به شکاف‌های اجتماعی و حاکمیت دوگانه در این کشور خواهد انجامید.

عربستان سعودی از طرح جدیدی برای جذب سالانه ۸۹.۵ میلیارد یورو سرمایه خارجی از طریق اعطای مشوق‌های مختلف به بخش خصوصی خبر داد.

«استراتژی سرمایه‌گذاری ملی» عربستان را در چارچوب تحقق اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور اعلام کرد که بر مبنای آن مقررشده تا سال ۲۰۳۰میلادی، جریان سالانه جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(FDI) به ۸۹.۵ میلیارد یورو و میزان سرمایه‌گذاری داخلی نیز به ۳۹۲ میلیارد یورو در سال افزایش یابد.

یکی از سه محور اصلی چشم‌انداز این کشور برای رونق اقتصادی جذب استعدادهای خارجی مرتبط با بخش‌های مختلف اقتصاد است.

عربستان سعودی قصد دارد تا برگزاری دو برنامه گسترده در ریاض و طنطورا، رونق را به بازار گردشگری این کشور برگرداند. جشنواره «موسم ریاض» که باهدف افزایش گردشگری در عربستان برگزار می‌شود. در اکتبر 2021 آغاز شد و تا ماه مارس سال ۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت. رویداد «موسم ریاض» در منطقه‌ای به وسعت ۵٫۴ میلیون مترمربع و در ۱۴ منطقه نمادین برگزار خواهد شد. در این مراسم ۲۷۰۰ پهباد، تصاویر ملک سلمان، پادشاه عربستان و ولیعهدش محمد بن سلمان را در آسمان به نمایش گذاشتند. این جشنواره پنج‌ماهه بیش از ۷۰۰۰ رویداد شامل موسیقی، هنر و تئاتر گرفته تا غذا و رویداد‌های ورزشی برگزار می‌شود. رویدادهای سرگرم‌کننده‌ای از ۲۰ اکتبر در عربستان به میزبانی شهر ریاض آغاز و تا مارس ۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت. در افتتاحیه این جشنواره بیش از 750 هزار نفر شرکت داشته‌اند. شعار این جشنواره در سال 2019 « تصور کن » و امسال در اکتبر2021 « بیشتر تصور کن» بوده است که به بازدیدکنندگان وعده‌ی رویدادهای تفریحی بهتر، و بزرگ‌تری را می‌دهد.

رویداد کُشتی Crown Jewel بخشی از فصل ریاض خواهد بود. ، رویداد دیدنی کُشتی WWE روز یکشنبه ۳۱ اکتبر در ورزشگاه بین‌المللی ملک فهد ریاض برگزار شد.

همچنین برگزاری چندین مسابقه فوتبال نیز در این جشنواره در نظر گرفته‌شده است. یک تورنمنت فوتبال هم جزئی از برنامه است که در آن تيم پرستاره‌ پاری سن ژرمن در کنار باشگاه‌های محلی الهلال و النصر حضور خواهد داشت. تعدادی از بازیکنان مشهور پاری سن ژرمن در کمپین تبلیغاتی موسم ریاض حضور داشتند، ازجمله لیونل مسی فوق ستاره‌ی آرژانتینی، نیمار برزیلی و کیلیان امباپه ستاره‌ تیم ملی فرانسه.

برای برگزاری برنامه آشپزی ۲۰۰ رستوران و ۷۰ کافه قرار است در جشنواره شرکت نمودند، همچنین ۷۰ هنرمند منطقه‌ای و شش گروه بین‌المللی در این جشنواره حضور خواهند داشت.

فعالیت‌ها و رویدادهای موسم ریاض در 14 منطقه تفریحی در نقاط مختلف ریاض توزیع‌شده است. که شامل فعالیت‌های تفریحی، چالش‌ها، کافی‌شاپ‌ها و رستوران‌ها و فروشگاه‌ها می‌شود که تنوع منطقه‌ای، و آداب‌ورسوم بین‌المللی را به نمایش بگذارد. برگزاری جشنواره‌ای برای بازي‌هاي ویدئویی هم از دیگر برنامه‌های این جشنواره است.

همچنین در ماه دسامبر منطقه العلا در عربستان جشنواره‌ی «زمستان در طنطورا» را در پیش خواهد داشت؛ برنامه‌ای از رویدادهای چهارماهه که از سه‌شنبه ۲۱ دسامبر تا یکشنبه ۲۷ مارس برگزار خواهد شد. این رویدادها شامل موسیقی، هنر، مد، غذا و رفاه و تندرستی می‌شوند و همچنین کنسرت، بالن‌سواری، پیاده‌روی و جشنواره مرکبات خواهند بود.

رئیس جشنواره «موسم ریاض» گفت که این رویداد با یک برنامه‌ی گسترده که همه‌چیز از موسیقی، هنر و تئاتر گرفته تا غذا و رویدادهای ورزشی را پوشش می‌دهد، «جهان را خیره خواهد کرد.»

  در اوایل فوریه سال میلادی کنونی، پادشاهی سعودی گروهی متشکل از ۲۴ شرکت چندملیتی را برای ایجاد یک دفتر مرکزی منطقه‌ای در ریاض جذب کرد. عربستان سعودی به دنبال تبدیل پایتخت خود به مرکز تجاری جهانی است. با توجه به نیاز به سرمایه‌گذاری شرکت‌های نفتی و بازارهای مالی بزرگ در گذار به انرژی پاک و همچنین سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی برای دستیابی به سبد متوازن‌تری از انرژی عربستان سعودی از که آرامکوی عربستان سعودی،ADNOC امارات، شرکت نفت کویت و سایر شرکت­های بزرگ نفتی دعوت کرد در این برنامه متنوع سازی سبد انرژی سرمایه‌گذاری کنند.

نخستین اجلاس «خاورمیانه سبز»، در آبان سال جاری به دعوت عربستان سعودی و با حضور تعدادی از رهبران کشورهای خاورمیانه و آفریقا و همچنین مقام‌های بین‌المللی در حوزه محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی، در شهر ریاض، پایتخت عربستان سعودی، برگزار شد. عربستان سعودی در این اجلاس اعلام کرد که به‌منظور دستیابی به اهداف طرح «خاورمیانه سبز»، پادشاهی عربستان سعودی طی این اجلاس اعلام کرد که بستری برای همکاری‌های بین‌المللی به‌منظور اجرایی کردن مفهوم «اقتصاد چرخشی کربنی» (circular carbon economy) ایجاد خواهد کرد. برنامه این کشور برای کاهش دو برابر انتشار کربن تا سال 2030 ، و طراحی ابر پروژه توسعه این کشور (نئوم) مبتنی بر شهر کربن صفر ،تأسیس «مرکز منطقه‌ای برای تغییرات اقلیمی»، «مجتمع منطقه‌ای برای استخراج، استفاده و ذخیره‌سازی کربن»، «مرکز منطقه‌ای برای هشدار زودهنگام طوفان‌ها» به‌منظور کاهش خطرهای ناشی‌ از امواج گرد و غبار بر سلامت افراد، «مرکز منطقه‌ای برای توسعه پایدار ماهیگیری» به‌منظور کمک به افزایش تنوع زیستی دریایی و کاهش سطح انتشار گازهای گلخانه‌ای در این حوزه تا حدود ۱۵درصد و همچنین راه‌اندازی یک «برنامه منطقه‌ای برای بارورسازی ابرها» به‌منظور کمک به افزایش میزان بارش تا حدود ۲۰درصد در همین راستا به شمار می‌آیند.

کشور عربستان نیز اخیراً برای جذب شرکت‌های بزرگ و شرکت‌های نوپا دست به تغییراتی در سیستم ثبت شرکت افراد خارجی و تسهیل در سیستم کفاله این کشور زده است. به این ترتیب به‌ضرورت وجود اسپانسر داخلی از عربستان را برای ثبت شرکت و همچنین در سطوحی برای اشتغال در برخی مشاغل سطح بالا حذف کرده است. به نظر مي‌رسد این تسهیل به‌تدریج در بسیاري دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس برای جذب نیروی انسانی متخصص و کارآفرینان و صاحبان شرکت‌ها بکار گرفته شود.

عمان: پیوستن و پیروی از سیاست‌های منطقه‌ای

نگاهی به فعالیت‌های عمان در چند سال اخیر نشان می‌دهد دولتمردان این کشور قصد دارند با حضور در دو جبهه مختلف از دنیای نوآوری یعنی سرمایه‌گذاری و تقویت اکوسیستم استارتاپی، از اقتصاد نفتی فاصله بگیرند.

عمان با حدود ۵ میلیون نفر جمعیت، سومین کشور پرجمعیت حاشیه جنوبی خلیج فارس (پس از عربستان سعودی و امارات) به شمار می‌رود. عمان در طول چند دهه اخیر به دلیل سیاست‌های خاص حاکمانش، چندان از نوآوری و باز شدن درهای کشور به دنیای مدرن استقبال نمی‌کرد. به همین دلیل، نگاهی گذرا به آمار استارتاپ‌های کشور عمان نشان می‌دهد که وضعیت این کشور حتی در مقایسه با کشورهای نفت‌خیز کوچک‌تر، چندان خوشایند نیست. اما سیاستمداران این کشور نیز چند سالی است که متوجه شده‌اند الگوی حاکم بر اقتصاد دنیا در حال گذار به مرحله‌ای نوین است. در این الگو، انرژی‌های فسیلی ارزش کمتری دارند و در مقابل، بیشترین ارزش افزایش بهره‌وری و نوآوری حاصل می‌شود. با وجود اینکه دل‌کندن از درآمد کم دردسر نفتی کار ساده‌ای نبود، عمانی‌ها چند سالی است دست‌به‌کار شده‌اند تا بیش از این، از دنیای نوین عقب نمانند.

عمان ازنظر شاخص سهولت انجام کسب‌وکار بانک جهانی در سال‌۲۰۲۰ با ۱۰ پله جهش به جایگاه ۵۸ در دنیا رسید که البته به‌مراتب بهتر از وضعیت ایران است(!) گفتنی است ایران در این رتبه‌بندی جایگاه ۱۲۷‌ جدول را در اختیار دارد. در گزارش بانک جهانی آمده که بهبود پیوسته مقررات مربوط به فعالیت‌های اقتصادی، اصلی‌ترین دلیل این جهش بوده است. عمان چشم‌اندازی برای توسعه اقتصادی مبتنی بر نوآوری تا سال‌۲۰۴۰ تدوین کرده است. بر اساس این چشم‌انداز، این کشور جایگاه خوبی در بازارهای رقابتی دنیا می‌یابد. کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و نیز بخش انرژی غیر وابسته به نفت ازجمله نیروهای پیشران برای دستیابی به این چشم‌انداز تعریف شده‌اند. بر اساس این طرح، عمان قرار است نسبت درآمدهای نفتی به تولید ناخالص داخلی را به ۷‌درصد کاهش دهد.

دولت عمان تلاش زیادی را طی کمتر از یک دهه اخیر برای ترویج فرهنگ نوآوری و کارآفرینی به انجام رسانده است. به همین دلیل، هیچ تعجبی ندارد روی‌آوردن به راه‌اندازی استارتاپ، کار روی ایده‌های خلاق و تلاش برای تولید،‌ اکنون به گزینه‌ای جذاب برای جوانان عمانی تبدیل شده است.

ایجاد اشتغال از طریق نوآوری، در کنار بسترسازی‌های قانونی و اقتصادی، نیازمند تجهیز جوانان به مهارت‌های روز است. دولت عمان در همین راستا، طی کمتر از یک دهه اخیر، زمینه فعالیت چندین مرکز رشد، شتاب‌دهنده و فضای کار اشتراکی را در شهرهای مختلف خود فراهم کرده است.

عمان سال‌هاست ازنظر پیشرفت اقتصادی از برخی دیگر از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس (مثل عربستان سعودی یا امارات) بسیار عقب‌تر است. این موضوع نیز یکی دیگر از دلایلی است که مسئولان عمانی را به فکر چاره‌اندیشی برای بهبود فضای کسب‌وکار و به‌ویژه سرمایه‌گذاری روی اکوسیستم نوآوری انداخته است.

عمان‌ ۲ رویکرد اساسی را برای حضور هر‌چه بیشتر در اکوسیستم نوآوری جهانی دنبال می‌کند. جبهه اول، تقویت زیرساخت‌های سخت و نرم فعالیت استارتاپ‌هاست. راه‌اندازی مراکز مختلف حمایتی و نیز تدوین مقررات متناسب ازجمله این اقدامات به شمار می‌رود. جبهه دوم نیز به سرمایه‌گذاری در بازارهای بین‌المللی نوآوری مربوط می‌شود. ثروت زیادی که این کشور از درآمدهای نفتی به دست آورده، این امکان را به دولتمردانش داده تا بتوانند از طریق سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بزرگ بین‌المللی حوزه نوآوری، جایگاه و نقش خود در این اکوسیستم را تقویت کنند.

شاید مهم‌ترین گامی که عمان در این میان برداشته، تأسیس صندوق ملی فناوری باشد. عمان در آن سال تصمیم گرفت صندوقی با بودجه چشمگیر ۲۰۰‌میلیون دلاری را برای حمایت از اکوسیستم نوآوری در این کشور راه‌اندازی کند.

این صندوق طی چند سال اخیر به سرمایه‌گذاری گسترده در استارتاپ‌های کشور عمان پرداخته است. بر‌خلاف بسیاری از صندوق‌های دولتی که بیشتر به فعالیت‌های کم ریسک می‌پردازند، این صندوق روی استارتاپ‌ها در مراحل مختلف رشد (از پیش بذری گرفته تا رشد) سرمایه‌گذاری می‌کند. همچنین محدوده جغرافیایی فعالیت صندوق ملی فناوری عمان به مرزهای این کشور محدود نمی‌شود و برخی از استارتاپ‌های سایر کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس نیز توانسته‌اند از تأمین مالی آن بهره‌مند شوند.

از سوی دیگر، عمان تمایل دارد به قطب منطقه‌ای سرمایه‌گذاری در زمینه نوآوری هم تبدیل شود. به همین دلیل، این صندوق به خریداری سهام شرکت‌های پیشروی سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز می‌پردازد. البته در این میان، عمان توجه خاصی به قاره آسیا دارد. شاید اشباع نبودن این بازار (برخلاف بازارهای آمریکای شمالی) و نیز حضور کمتر رقبای غربی، دلیلی باشد که عمان را به حضور بیشتر به‌عنوان یک شریک مالی ثروتمند در کنار شرکت‌های نوآور آسیایی سوق می‌دهد. باوجود مزیت‌های نسبی عمان (نظیر جمعیت جوان و بازار بکر)، موانعی نیز در مسیر فعالیت استارتاپ‌ها در این کشور وجود دارد. شاید مهم‌ترین مانع موجود در راه استارتاپ‌های کشور عمان را بتوان نظام سنتی اداری این کشور دانست. همچنان قوانین و مقررات دست‌وپا گیر زیادی در این کشور وجود دارد که مانع حرکت سریع شرکت‌های فناور و سرمایه‌گذاران می‌شود. در واقع، بوروکراسی اداری که میراث چند دهه ثروت بادآورده نفتی است، همچنان در این کشور به حیات خود ادامه می‌دهد. البته مدیران ارشد دولتی از این موضوع آگاه‌اند و در چند سال اخیر اقدامات خوبی را برای مقررات زدایی و تدوین قوانین شفاف‌تر به‌منظور جذب استعدادها و سرمایه خارجی به انجام رسانده‌اند. اما به نظر می‌رسد برای دستیابی عمان به جایگاهی بهتر در اکوسیستم نوآوری منطقه، این اقدامات باید با شتاب بیشتری صورت گیرد. از سوی دیگر، برای سوق دهی استعدادهای موجود در این کشور به سمت اقتصادی مبتنی بر نوآوری به زیرساخت‌ها و نیز سرمایه بیشتری نیاز است. در چند سال اخیر شاهد شکل‌گیری مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها و فضاهای کار اشتراکی متعددی در عمان بودیم. اما با توجه به درصد بالای جمعیت جوان عمان، همچنان به امکانات زیرساختی بیشتری در این زمینه نیاز است. یکی از اقدامات کلیدی دولت عمان، راه‌اندازی یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های فناوری منطقه بود. این پارک «واحه دانش مسقط» (Knowledge Oasis Muscat​) نام دارد و در زمینی یک‌میلیون مترمربعی احداث‌شده است. این پارک فناوری علاوه بر میزبانی چند مرکز پیشرو آموزش عالی، میزبان صدها شرکت فناور داخلی و خارجی است.

سرعت تغییرات در کشورهای حاشیه خلیج به سمت اقتصاد غیرنفتی و فاصله گرفتن از اقتصاد رانتی و ورود به بازارهای رقابتی جهانی شتاب بالایی گرفته است به‌ویژه اینکه نمونه موفق امارات میان این کشورها به‌سرعت تبدیل به الگو شده است و روش‌ها و برنامه‌های این کشور توسط سایر کشورهای این منطقه پیگیری می‌شود. این کشورها با تلاش برای تغییر آموزش­ها و تقویت اکوسیستم نوآوری در کشور خود تلاش برای جذب استارتاپ‌‎ها و کارآفرینان از سایر کشورها و ورود به دنیای نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان دارند.

این کشورها همچنین با تعریف ابر پروژه‌های توسعه‌ای در حالتی که طراحی درست داشته و موفق باشند هم در محله اجرا و هم پس ‌از آن بسته به نوع پروژه سرمایه و نیروی انسانی را متنوعی را در سطوح مختلف به خود جذب می‌کنند، هم‌زمان برای اینکه این تعاملات مالی و انسانی امکان‌پذیر شده و تسهیل گردد ظرفیت نهادی و مقرراتی این کشورها هم در حال بهبود و تعدیل است. به‌طوری‌که در شاخص‌های جهانی سهولت کسب‌وکار، و شهر هوشمند بهبود زیادی داشته‌اند.

[1] International Data Corporation (IDC): the premier global provider of market intelligence

[2] شهر مصدر که خود را به‌عنوان "طرح سبز" برای شهرهای آینده معرفی می­کند ، الگویی برای توسعه پایدار شهری ارائه می‌دهد. ساختمان‌های آن 40 درصد انرژی و آب کمتری نسبت به مشابه معمولی خودمصرف می‌کنند ، درحالی‌که برق موردنیاز توسط نیروگاه خورشیدی 10 مگاواتی در محل و پنل‌های خورشیدی 1 مگاوات روی پشت‌بام تولید می‌شود.

[3] شهر هوشمند رز صحرا[3] ، با 160 هزار نفر جمعیت سالانه 40 هزار گالن آب آشامیدنی و 40 درصد برق خود را از منابع پایدار تولید می‌کند.

[4] سیستم کفاله