به گفته کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، تا 3 مارس 2022، تنها هفت روز پس از جنگ، بیش از یکمیلیون اوکراینی از کشور خودشان فرار کردهاند. انتظار میرود در ماههای آینده میلیونها نفر دیگر به لهستان و دیگر کشورهای اروپایی مهاجرت کنند یا به دنبال پناهندگی در اين كشورها باشند. از سال 2015، تغییری عمدهاي در مقصد مهاجران اوکراینی صورت گرفته است. در گذشته، روسیه بزرگترین کشور مقصد مهاجران اوکراینی بوده است اما در سالهای اخیر مهاجرت به لهستان و سایر کشورهای اروپایی افزایشیافته است. دادههای موجود نشان میدهد که روسیه میزبان بین ۲ تا ۳ میلیون مهاجر اوکراینی است که اين رقم معادل حدود ۵ تا ۷ درصد از جمعیت اوکراین است.
بر اساس دادههای جدید بانک ملی اوکراین، جریان حواله به اوکراین در سال 2021 از 19 میلیارد دلار فراتر رفت. اگرچه با همهگیری كوويد ميزان اين حوالهها با كاهشي 3.6 درصدي در سال 2020 همراه شد اما در سال 2021 ميزان اين والهها با رشد چشمگير 28 درصدي همراه شد. حوالههای ارسالی در سال 2021 حدود 12 درصد تولید ناخالص داخلی در اوکراین بوده است كه اين مقدار تقریباً سه برابر ميزان سرمایهگذاری مستقیم خارجی در سال 2021 (FDI) در اوکراین بود.
تخمينهاي بانك جهاني نشان ميدهند كه ميزان وجوه ارسالي به اكراين در سال 2022 احتمالاً با رشدي 8 درصدي همراه خواهد شد. سهم حوالههای دریافتی اوکراین از روسیه در سالهای اخیر بهطور پیوسته کاهشیافته است و از 27 درصد در سال 2015 به تنها 5 درصد در سال 2021 رسیده است. انتظار میرود جریانهای حوالههاي پولي از روسیه به دلیل تحریمها و محرومیت سیستمهای پرداخت روسیه از شبکه سوئیفت مختل شود. بااینحال، هرگونه کاهش در جریان حواله از روسیه به اوکراین احتمالاً با افزایش حوالههای اوکراینیها در لهستان و سایر کشورها جبران خواهد شد. طی سالهای 2015 تا 2021، سهم حوالهها از لهستان به اوکراین از 19 درصد به 39 درصد افزایشیافته است. همچنين اين احتمال وجود دارد كه مهاجران موجود احتمالاً پول بیشتری را برای حمایت از خانوادههاي خود در طول جنگ به خانه ارسال نمايند. علاوه بر این، مهاجران جدید اوکراینی در اروپا و سایر کشورها نیز ممکن است برای حمایت از اعضای خانواده خود پول ارسال کنند.
تأثیر تحريمهاي روسيه بر وجوه ارسالي به كشورهاي آسياي مركزي
برخلاف اوکراین، بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی بهشدت به حوالههای ارسالی از روسیه وابسته هستند. بهعنوانمثال، در جمهوری قرقیزستان، سهم حوالههای ارسالی از روسیه 83 درصد از کل دریافتی حواله در سهماهه اول تا سوم سال 2021 بوده است. در همین مدت، آذربایجان، ارمنستان، تاجیکستان و ازبکستان بیش از 50 درصد از حوالههای ورودی خود را از روسیه دریافت كردهاند. حوالهها یکراه نجات مالی برای بسیاری از این کشورها فراهم میکند. بهعنوانمثال، در جمهوری قرقیزستان و تاجیکستان، حوالههای ارسالی در سال 2020 به ترتیب 31 درصد و 27 درصد تولید ناخالص داخلی اين كشورها بوده است كه رقمي قابلمقایسه حتي با ميزان صادرات كالاها و خدمت در اين دو كشور بوده است.
جریان حواله به بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی احتمالاً تحت تأثیر نامطلوب قرار خواهد گرفت. بر اساس ارزیابی اولیه از تأثیر منفي کاهش فعالیت اقتصادی در روسیه و تضعیف روبل در برابر دلار آمریکا، پیشبینی میشود که نرخ رشد تجدیدنظر شده از ميزان حوالهها در این منطقه در سال 2022 بهطور متوسط حدود منفي 25 درصد باشد. بهعنوانمثال، در جمهوری قرقیزستان که 83 درصد از حوالههای ارسالی در سال 2021 از روسیه بوده است، حوالههای ارسالی در سال 2022 احتمالاً بهجای نرخ رشد اولیه 3 درصدی، 33 درصد کاهش مییابد. آذربایجان، ارمنستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز احتمالاً در سال 2022 کاهش عمدهای را در جریان حواله تجربه خواهند کرد.
جدول 1- تأثیر درگیری روسیه و اوکراین بر جريان حوالههاي نقدي - جریانات به اوکراین احتمالاً افزایش مییابد درحالیکه احتمال کاهش جریان به سایر کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد.
جنگ روسيه و اكراين از دو طريق بر ميزان وجوه ارسالي به كشورهاي آسياي مركزي اثر خواهد گذاشت. اول، تضعیف فعالیتهای اقتصادی در روسیه باعث کاهش اشتغال و درآمد کارگران مهاجر و توانایی آنها برای ارسال حواله میشود. دومين مكانيزم، از طریق تضعیف روبل در برابر دلار آمریکا خواهد بود که ارزش اسمی دلار آمریکا حوالههای ارسالی به روبل را کاهش میدهد. تا 3 مارس 2022، ارزش روبل در برابر دلار آمریکا نزدیک به 25 درصد کاهشیافته است. این احتمال وجود دارد که باوجود افزایش شدید اخیر قیمت نفت، ريزش روبل در سال 2022 ادامه یابد.
تحریمهای سیستم بانکی روسیه در قالب محروميت از شبكه سوئيفت ميتواند بر ميزان و نحوه ارسال وجوه به كشورها اثرگذار باشد. انتقال پول از طريق كانالهاي غیررسمی و كاهش درآمد كارگران مهاجر ازجمله تأثیرات تحريم شبكه بانكي روسيه است كه ميتواند بر ميزان وجوه ارسالي نقش داشته باشند. طبيعي است كه مقیاس درگیری نظامی در اوکراین و اثربخشی تحریمها تا حد قابلتوجهی بر پيشبينيهاي انجامشده اثر خواهند داشت.