همه ساله افراد زیادی در کشور افغانستان تحت تاثیر خشونت و درگیری و همچنین وقوع بلایای طبیعی نظیر خشکسالی در کشور خود آواره می شوند.

با نگاهی به روند آوارگی‌های داخلی از سال 2010 تاکنون، بالاترین میزان آوارگی‌های داخلی در افغانستان در سال 2016 به ثبت رسیده است که در این سال 653 هزار نفر آواره شدند. با استناد به گزارش دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA) در 5 آگوست 2021، تعداد آوارگان داخلی در افغانستان تا 25 جولای 2021، حدود 359 هزار نفر برآورد شده که حدود 179 هزار نفر از آنها تحت تاثیر خشونت و درگیری آواره شده‌اند.

با توجه به وخامت اوضاع امنیتی و تحولات سیاسی در این کشور پیش‌ بینی می‌شود که روند این آوارگی‌ها تا پایان سال جاری به بالاترین میزان خود طی سال‌های گذشته برسد. 

نمودار 3- روند آوارگی‌های داخلی جدید در افغانستان (2010 تا اواخر جولای 2021)

منبع: (World Bank, OCHA, 2021)

* آمار 2010 تا 2020 برگرفته از داده های سازمان ملل و آمار سال 2021 (ژانویه تا اواخر جولای 2021) برگرفته از گزارش OCHA است.

بر اساس آخرین گزارش منتشر شده توسط مرکز نظارت و پایش آوارگی های داخلی (IDMC) در سال 2021، کشور افغانستان به عنوان پنجمین کشور با بالاترین تعداد آواره داخلی جدید ناشی از خشونت و درگیری در پایان سال 2020 بوده است.

 به لحاظ تعداد افراد در وضعيت پناهجويي در سطح جهان در سال 2020 نیز، کشور افغانستان جزء سه کشور اول پس از كشورهاي ونزوئلا و عراق قرار دارد.

در سال 2020، بالاترین میزان درخواست پناهندگی جدید اغلب توسط اتباع كشورهاي ونزوئلا، افغانستان و سوریه به ثبت رسيده است.

در حالی که بیش از چهار پنجم درخواست‌هاي پناهندگي ونزوئلایی‌ها در قاره آمریکا ثبت شده است، تقریباً همه افغان‌ها و سوری‌ها درخواست پناهندگی خود را در اروپا ارائه داده‌اند.

تعداد اتباع افغانستانی ساکن در مناطق شهری ايران برابر با یک میلیون و 242 هزار و 332 نفر و در مناطق روستایی ايران برابر با 340 هزار و 968 نفر است. به عبارت دیگر، 78.5 درصد اتباع افغانستاني در مناطق شهري و 21.5 درصد در مناطق روستايي زندگي مي­كنند (مرکز آمار ایران، 1395).

جمعيت پناهندگان افغانستانی در ایران

بر اساس جديدترين آمار كميساريا در سال 2020 ميلادي، از مجموع جمعيت سه ميليوني اتباع افغانستاني در ايران، 780 هزار نفر پناهنده، 2.1 تا 2.25 ميليون مهاجر فاقدمدرك و 586 هزار نفر داراي گذرنامه هستند (UNHCR Operational Data Portal, 2021).

کشورهای اصلی میزبان پناهندگان و پناهجویان افغانستانی

در سال 2020 از مجموع 2.6 میلیون پناهنده افغانستانی 1.4 میلیون نفر آن در پاکستان و 780 هزار نفر آن در ایران حضور داشتند. کشورهای آلمان، اتریش و فرانسه در رتبه­های بعدی قرار داشتند. از نظر میزبانی از پناهجویان افغانستانی نیز کشورهای ترکیه، آلمان و یونان به ترتیب در رتبه­های اول تا سوم قرار داشتند.

 بازگشت مهاجران فاقدمدرك افغانستاني از ايران

برخی از مهاجران فاقدمدرك افغانستاني به صورت غيرمجاز از مرزهاي شرقي ايران وارد شده و پس از اشتغال در ايران به صورت داوطلبانه يا پس از شناسايي و دستگيري به صورت اخراج (رد مرز) به كشور افغانستاني بازمي­گردند.

با مقایسه روند بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی از ایران در طی سال‌های اخیر می‌توان دریافت که سالانه بیش از 700 هزار نفر به کشور خود بازگشته­اند. البته پس از شیوع ویروس کرونا، تعداد مهاجران فاقدمدرک افغانستانی که به کشور خود بازگشته­اند افزایش زیادی یافته است. در سال 2020 به دلیل شیوع کرونا و مشکلات اقتصادی در ایران، بیشترین تعداد مهاجران بازگشتی به ثبت رسید. در هفت ماهه اول سال 2021 نیز 672 هزار و 492 مهاجر فاقدمدرک افغانستانی به کشور خود بازگشته اند. البته بیشترین میزان بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی در سال 2021 تا ماه می و قبل از تشدید درگیری‌ها در افغانستان بوده است و از ماه ژوئن بازگشت مهاجران روند نزولی به خود گرفته است.