مقدمه

وجوه ارسالی مهاجران به کشورهای خود بخش قابل توجهی از GDP برخی از کشورهای آسیا و اقیانوسیه را تشکیل می‌دهد. با همه گیری ویروس کرونا علاوه بر نیروی کار مهاجر، خانواده‌های مهاجران نيز در كشورهاي مبدا بصورت مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر فشارهای اقتصادی ناشی از کووید-19 قرار گرفتند. معمولاً مهاجران بیش تر از افراد بومی در خطر از دست دادن شغل و کاهش دستمزد هستند، زندگی در شرایط پر خطر و هیاهو و کار در بخش غیر رسمی، عدم دسترسی به حمایت‌های اجتماعی در شرایط بحران، اوضاع را برای مهاجران سخت تر کرده است.

مهاجران افغانستاني نيز به عنوان گروه بزرگي از مهاجران در جهان، هر ساله مبلغ قابل توجهي را براي اعضاي خانواده و بستگان خود در افغانستان ارسال مي‌كنند. براساس داده­هاي ارائه شده توسط بانك جهاني، از سال 2008 تا 2020 بيش از 5.8 ميليارد دلار توسط مهاجران افغانستاني به اين كشور ارسال شده است. البته عدد واقعي وجوه ارسالي بيشتر از آمارهاي ارائه شده توسط بانك جهاني است؛ زيرا كه مهاجران افغانستاني در برخي از كشورها از جمله ايران از مسيرهاي غيررسمي اقدام به ارسال وجوه خود به افغانستان مي­كنند.

در حالي كه وجوه ارسالي به افغانستان در سال 2008 در حدود 90 ميليون دلار بوده است، ميزان آن با افزايش حدود چهار برابري به حدود 350 ميليون دلار در سال 2015 رسيد. از سال 2016 ميزان وجوه ارسالي به افغانستان مجددا افزايش يافته و به بيش از 600 ميليون دلار رسيد. در سال 2016 سهم وجوه ارسالی مهاجران به افغانستان حدود 7/1 % از تولید ناخالص داخلي این کشور بوده است. از دلایل افزایش وجوه ارسالی مهاجرین در سال 2016 می­توان به افزایش مهاجرت تعداد زیادی از مهاجران افغانستاني به ساير كشورها اشاره کرد. این مبالغ از مبدأ کشورهایی نظیر: آمریکا ، امارات متحده عربي، آلمان، ايران و پاكستان توسط مهاجران افغانستاني ارسال شده است. طی سال های 2015 به بعد بعلت خشکسالی و بیکاری و نابسامانی و ناامنی در افغانستان تعداد نيروي كار افغانستانی در ديگر كشورها افزایش یافته و به همین ترتیب ميزان وجوه ارسالي هم افزايش پيدا كرده است. 

وجوه ارسالی مهاجران افغان در سال 2020 حدود 789 میلیون دلار تخمین زده شده است كه 4.1 درصد از توليد ناخالص داخلي اين كشور را تشكيل مي­داد. در حالي كه روند وجوه ارسالي به افغانستان از سال 2016 افزايشي بوده اما در سال 2020 ميزان آن كاهش يافته است. يكي از دلايل كاهش وجوه ارسالي در سال 2020 نسبت به سال 2019، شيوع ويروس كرونا و از دست دادن مشاغل بوده است. از سوي ديگر، تعداد زيادي از مهاجران افغانستاني در كشورهاي حاشيه خليج فارس مشغول به كار هستند كه بخشي از درآمد خود را به كشور افغانستان ارسال مي­كنند. كاهش قيمت نفت در سال 2020 و تعطيلي برخي مشاغل در دوره كرونا در اين كشورها در كاهش وجوه ارسالي به افغانستان در سال 2020 تأثيرگذار بوده است. 

بخش عمده‌اي از اين مهاجران توسط كشور ايران ميزباني مي‌شوند. از اين رو وجوه ارسالي مهاجران افغانستاني از ايران به افغانستان بخش عمده‌اي از وجوه ارسالي را تشكيل مي‌دهد. مهاجران افغانستاني كه اغلب در قالب مهاجران اقتصادي غيرمجاز به ايران در حال رفت و آمد هستند، با تعطيلي مشاغل و كسب و كارها در دوران شيوع ويروس كرونا در ايران، متضرر شده و شغل خود را از دست دادند و يا دستمزد آنها در اين دوران كاهش يافته است. به علاوه، تحت تاثير تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران و كاهش ارزش پول ملي كشور، در سال 2020، ميزان وجوه ارسالي مهاجران از ايران به افغانستان نسبت به سال قبل كاهش يافته است. از طرفي ديگر، با توجه به بالا رفتن هزینه زندگی در ایران، مهاجران افغانستاني مجبور هستند كه برای تامين هزينه‌هاي زندگي خود در ايران هزينه بيشتري را متحمل شوند و در نتيجه پول كمتري براي پس انداز خواهند داشت.

در نمودار زیر مقدار وجوه ارسالی به افغانستان طی سال های 2008 تا2020 نشان داده شده است.

نمودار 17- وجوه ارسالی مهاجران به افغانستان (میلیون دلار) طی سال‌های 2008 تا 2020

هم اكنون با روي كار آمدن طالبان در افغانستان، شمار آوارگان افغانستاني افزايش يافته و در صدد هستند تا از مرزهاي اين كشور خارج شوند. با اين حال مشخص نيست كه چه تعداد از اين آوارگان موفق به مهاجرت به كشورهاي ديگر خواهند شد. با فرض مهاجرت و يافتن كار و داشتن درآمد در كشورهاي ديگر، باز هم مشخص نيست كه كانال­هاي ارسال وجوه به افغانستان چگونه تغيير خواهد كرد. بنابراين دو سناريو پيش روي مهاجران در زمينه ارسال وجوه به افغانستان وجود دارد: بخشي از مهاجران افغانستاني كه پس از به قدرت رسيدن طالبان از اين كشور خارج مي­شوند، همراه با خانواده و بستگان درجه يك خود اين كشور را ترك مي­كنند كه اين موضوع باعث خواهد شد تا اين گروه پس از مهاجرت وجوه كمتري در آينده به افغانستان ارسال كنند. سناريو دوم كه محتمل­تر است، تشديد بحران امنيتي و فروپاشي اقتصاد اين كشور است كه باعث مهاجرت نيروي كار به كشورهاي همسايه جهت كار و ارسال وجوه خواهد شد. در اين حالت پيش بيني مي­شود كه خانواده­هاي آسيب­پذير افغانستاني بيش از گذشته به وجوه ارسالي اعضاي خانواده خود در ديگر كشورها وابسته شوند.

يكي ديگر از تأثيرات به قدرت رسيدن طالبان بر وجوه ارسالي از طريق افزايش هزينه­هاي ارسال وجوه خواهد بود. حداقل در كوتاه مدت با تعطيل شدن صرافي­ها در اين كشور و مشكلات پيش روي بانك­ها در افغانستان، هزينه ارسال وجوه به اين كشور افزايش خواهد يافت. از طرف ديگر نيروي كار افغانستاني در ايران يا پاكستان علاوه بر ظرفيت صرافي­هاي فعال، از روش­هاي سنتي ارسال وجوه (از طريق ديگر مهاجران بازگشتي) اقدام خواهد كرد.