رییس کمیته پژوهش و فناوری مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه عوامل متعددی در مهاجرت نخبگان تاثیرگذار است، گفت: سوال اینجاست که چقدر بدنه مدیریت کشور به استفاده از نخبگان و افراد تحصیل کرده خارج از کشور اعتقاد دارند؟ آیا مسئولان حاضرند از یک فرد نخبه استفاده کنند یا اینکه سراغ آشنایان و فامیل خود جهت انتصاب برای پست مدیریت می روند؟

اسفندیار اختیاری همچنین با تاکید بر اینکه باید به هر شیوه‌ای بخش دولتی را برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان ترغیب کرد، افزود: باید دستگاه‌های دولتی حتی در شرایط غیرتحریمی هم برای استفاده از اجناس و کالاهای تکنولوژی شرکت‌های دانش بنیان عادت کنند.

این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره شرایط آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها بعد از گذر از دوران کرونا گفت: بچه‌های ما دو سال به دلیل کرونا مدرسه نرفتند، عادت کردند در خانه و حتی در حالت خوابیده درس بخوانند پس نباید فکر شود که شرایط همچون دو سال قبل است، باید اساتید و آموزگاران با مهر و محبت و نگاه ویژه‌ای در کلاس های درس حاضر شوند در غیر این صورت آنها از درس زده و فراری می‌شوند.

اختیاری عضو شورای راهبردی شرکت‌های دانش بنیان و نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار دانشجویان ایران، به سوالات ایسنا پاسخ داد که در زیر می‌خوانید:

با توجه به این‌که شما از طراحان اصلی قانون جهش تولید دانش بنیان بودید، در حال حاضر روند اجرای این قانون را چه طور ارزیابی می‌کنید. آیا می‌توان انتظار داشت با اجرای این قانون مشکلات شرکت‌های دانش بنیان حل شود؟

دانش بنیان یک زیست بوم (اکوسیستم) زنده است که باید به آن توجه کرد. اقتصاد دانش بنیان در ایران از حدود سال ۸۰ و با تاسیس پارک‌های علم و فناوری شروع شد. آن زمان تنها یک بند از قانون مربوط به دانش بنیان یعنی ماده ۴۷ برنامه توسعه وجو داشت که به پارک‌های علم و فناوری اجازه استفاده از قوانین مناطق آزاد را می‌داد منتها با اتمام برنامه توسعه عملا هیچ قانونی برای پارک‌های علم و فناوری وجود نداشت لذا در سال ۸۹ قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان با ۱۳ ماده تصویب شد، قانونی پیش‌رو که ساختار و چارچوب‌های حمایتی مختلفی از شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری را تعیین می‌کرد. در این قانون نهاد مالی به نام صندوق نوآوری و شکوفایی با ۳۰۰۰ میلیارد تومان (سه میلیارد دلار) سرمایه تشکیل شد که بازوهای اجرایی آن نیزصندوق‌های پژوهش و فناوری‌های غیردولتی بود. به طور کلی حمایت‌های مختلف از شرکت‌های دانش بنیان در این قانون پیش بینی شد که در نهایت کمک به اقتصاد دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری است.در قانون جهش تولید دانش بنیان خیلی از قوانین در راستای حمایت از شرکت های دانش بنیان تغییر کرده است البته زمانی این قانون به طور کامل اجرا می‌شود که تمام آیین نامه‌ها در هیات وزیران به تصویب برسد

بعد از گذشت ۱۰ سال از تصویب این قانون، بررسی‌ها نشان داد که بخشی از آن اجرا نشده است. در این مدت شرکت‌های دانش بنیان هم رشد کرده و هم نیازها و درخواست‌های آن‌ها متفاوت شد. با توجه به چنین تغییراتی اصلاح این قانون در دستور کار قرار گرفت لذا قانون جهش تولید دانش بنیان اصلاح قانون سال ۱۳۸۹ است. در قانون جهش تولید دانش بنیان خیلی از قوانین همچون مالیات و بیمه، بورس و موارد دیگر در راستای حمایت از شرکت های دانش بنیان تغییر کرد.

قانون جهش تولید دانش بنیان با ۲۰ ماده به ۱۱ آیین‌نامه اجرایی و یک دستورالعمل نیاز دارد که نحوه اجرای قانون‌ را مشخص می‌کند. این آیین نامه‌ها باید تا پایان شهریور ماه تدوین و در هیات وزیران تصویب شود که تعدادی از آن به تصویب هیات وزیران رسیده و مابقی در نوبت تصویب است پس این قانون زمانی کامل اجرا می‌شود که تمام آیین نامه‌ها در هیات وزیران تصویب شود.

تحریم‌های ظالمانه نشان داد که باید بیش از گذشته از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان استفاده کرد. چه راهکاری برای استفاده از توانایی این شرکت‌ها وجود دارد و اساسا موانع سرراه آن‌ها چیست؟

شرکت‌های دانش بنیان چندین دغدغه مشخص دارند. یکی از آنها داشتن سرمایه است که باید بخش از آن توسط صندوق نوآوری و شکوفایی و بخشی دیگر از طریق بورس و نهادهای مالی تامین شود. علاوه بر این مهمترین دغدغه شرکت‌های دانش بنیان خرید کالاهای تولیدی‌شان است؛ یک شرکت دانش بنیان کالایی تولید می‌کند که خرید آن، به معنای گردش مالی آن شرکت است.

با توجه به اینکه اقتصاد ما دولتی است بیشتر دستگاه‌های دولتی علاقه به خرید کالای خارجی دارند چون آن کالا زمان به بلوغ رسیدن و مرحله آزمون و خطا را طی کرده همچنین برخی دلایل حاشیه‌ای هم آن‌ها را به خرید کالای خارجی سوق می‌دهد حال اینکه اگر این کالا از یک شرکت داخلی دانش بنیان تهیه شود، ارز از کشور خارج نشده و کالاها نیز با قیمت بسیار پایین تولید می‌شود و مهمتر اینکه مشکل تحریم بر تولید آن کالا دخیل نخواهد بود.

باید به هر شیوه‌ای بخش دولتی را برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان ترغیب کرد چون باعث کمک به توسعه تکنولوژی و فناوری در کشور می‌شود. امیدواریم این کار بدون فشار و استفاده از قوه قهریه انجام شود. باید دستگاه‌های دولتی حتی در شرایط غیرتحریمی هم برای استفاده از اجناس و کالاهای تکنولوژی شرکت‌های دانش بنیان عادت کنند.

وقتی کشوری به یک تکنولوژی دست پیدا می‌کند یعنی قدرتش را در آن زمینه در دنیا ثابت کرده که نمونه بارز آن فناوری هوانوردی، موشکی و انرژی اتمی است. فناوری یک ابزار قدرت برای کشورها محسوب می‌شود چون علم تبدیل به فناوری شده است. واکسن کرونا نمونه بارز این موضوع است. تا وقتی که شرکت‌های داخلی دانش بنیان اقدام به ساخت واکسن کرونا نکردند، ‌کشورهای خارجی حاضر نشدند به ما واکسن دهند به عبارت دقیق‌تر وقتی علم واکسن سازی به فناوری تولید واکسن کرونا تبدیل شد، به ما واکسن دادند. این نمونه‌ای از اعتماد به شرکت‌های دانش بنیان است.

این موانع فقط بر سر راه استارتاپ‌ها نیست‌، اساسا هر کسی بخواهد با ارگان‌های دولتی کار کند، برایش یکسری موانع درست می‌شود؛ ‌این همان مشکل بروکراسی اداری کشور است. سعی شده بخشی از این موانع در قانون جهش تولید دانش بنیان رفع شود اما فارغ از این،‌ بزرگترین مانع اقتصاد دانش بنیان، فرهنگ آن است. این‌که باور به استفاده از اقتصاد دانش بنیان داشته و بالاتر از آن باور شود که «ما می‌توانیم».برخی از مدیران فقط شعار دانش بنیان می‌دهند اما در عمل کاری را انجام نمی‌دهند. اگر یک مدیر طرفدار دانش بنیان باشد، اولین کارش استفاده از کالای تولیدی شرکت‌های دانش بنیان است. یک مدیر باید در راه تقویت استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان حرکت کند

اگر مدیر دولتی بداند کمک به استارتاپ و شرکت‌های دانش بنیان مشکلی از کشور را حل می‌کند، دلیلی بر ایجاد مانع بر سر راه استارتاپ‌ها و اقتصاد دانش بنیان وجود ندارد. برخی از مدیران فقط شعار دانش بنیان می‌دهند اما در عمل کاری را انجام نمی‌دهند. اگر یک مدیر طرفدار دانش بنیان باشد، اولین کارش استفاده از کالای تولیدی شرکت‌های دانش بنیان است. البته این موضوع در قانون جهش تولید دانش بنیان به یک الزام تبدیل شده مبنی بر اینکه اگر کالایی در داخل تولید می‌شود، مدیران اجازه خرید کالای مشابه خارجی را ندارند. اما اصل این است که چرا این موارد باید اجباری باشد. چرا نباید تبدیل به یک فرهنگ شود. یک مدیر باید در راه تقویت استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان حرکت کند، این‌ها جوانان و آینده سازان این کشورند.

در مجلس شورای اسلامی جلسات متعددی با هدف رشد کمی و کیفی مباحث دانش بنیان در برنامه هفتم تشکیل شده است. اولین اصل در این موضوع ساختارسازی های بهتر شرکت‌های دانش بنیان اعم از پارک‌ها، ناحیه‌های فناوری و کارخانه‌های نوآوری است که به آن به طور ویژه در برنامه هفتم توجه می‌شود البته این موارد در صورت لزوم باید تبدیل به قانون دائمی هم شود.

در دنیای امروز، اقتصاد دانش بنیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. چقدر لازم است برنامه‌ریزی مدونی برای پیگیری این موضوع از مدارس صورت گیرد؟

قطعا باید موضوع اقتصاد دانش بنیان از مدارس شروع شود،‌در نظام ملی نوآوری ساختارهایی است که به نوجوانان و جوانان کمک می کند به عنوان مثال مراکز نوآوری و خلاقیت برای دانش‌آموزان و جوانان است تا کارهای نوآورانه را به صورت ابتدایی یاد بگیرند. دولت مشخصا وزارت آموزش و پروش هم موظف است تا به حمایت از این فعالیت ها بپردازد منتها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

اختیاری: برخی مدیران فقط شعار دانش بنیان می‌دهند/ آیا مسئولان حاضر به استفاده از نخبگان هستند؟

باید با پرداخت هزینه برای دانش‌آموزان و دانشجویان، آموزش‌های لازم داده شده تا در آینده از این برنامه ریزی برداشت شود، نباید فراموش شود که نیروی انسانی کارآمد مهمترین اصل در تاسیس و گسترش شرکت‌های دانش بنیان است که از این طریق تامین می‌شود و به آموزش ارتباط دارد. نمونه بارز آن آشنایی نداشتن دانش آموزان و دانشجویان با قوانینی همچون مالیات، کار، چک و بورس است که این موارد می‌تواند به آن‌ها در مراکز نوآوری و پیش رشد، آموزش داده شود که جزو حلقه‌های اصلی نظام ملی نوآوری هستند.در همین راستا برای آموزش درس اصول کارآفرینی در مدارس و دانشگاه ها خیلی تلاش شده و در برخی از رشته ها موفق بوده اما هنوز تبدیل به یک واحد درسی برای تمامی رشته‌ها نشده است. امیدوارم سیستم آموزشی به این موضوع توجه ویژه داشته باشد.

پردیس علم و فناوری یک مرکز غیردولتی(خصوصی) است که به طرق مختلف به شرکت‌های دانش بنیان کمک می‌کند. ۲۵ شرکت دانش بنیان در این پردیس مستقر است و به حدود ۱۵۰ شرکت دانش بنیان خدمت ارائه می کنیم. سعی می‌کنیم با در اختیار قرار دادن زیرساخت‌های لازم از شرکت‌های دانش بنیان حمایت کنیم. امکانات زیرساختی همچون کلاس‌های آموزشی، سالن جلسات و سالن همایش و موارد دیگر را در اختیار شرکت‌های دانش بنیان قرار می‌دهیم تا برای رفع نیازهای و گسترش فعالیت‌های خود به کار بگیرند.

یکی دیگر از موضوعات مهم که این روزها بسیاری از مسوولان هم به آن اشاره داشته اند، استفاده از ظرفیت نخبگان و جلوگیری از مهاجرت آنهاست. به باور شما چه اقداماتی می‌توان انجام داد تا شاهد کاهش مهاجرت نخبگان باشیم؟

نگاه صرفا کمک مالی به نخبگان درست نیست کما اینکه در حال حاضر بنیاد ملی نخبگان و صندوق حمایت از پژوهشگران این کار را انجام می دهد بدین صورت که اگر فردی از خارج کشور قصد تاسیس شرکت دانش بنیان در داخل داشته باشد، صندوق نوآوری و شکوفایی به او کمک مالی می کند، اینگونه اقدامات به تنهایی کافی نیست. اگر ارتباطات بین‌المللی کشور قوی نباشد، نخبه تمایلی به ماندن یا بازگشت ندارد چون احساس می‌کند که راه پیشرفت برایش فراهم نیست برای ممانعت از فرار نخبگان باید به تمامی عوامل توجه داشت و به طور کلی در بعد حاکمیتی نگاه کرد.

به عبارت بهتر نباید تنها از بعد مالی به مهاجرت نخبگان توجه کرد چون عوامل متعدد دیگری همچون موضوعات اجتماعی و سیاسی نیز در مهاجرت یک فرد دخیل است. برای فهم بیشتر این موضوع کافی است که به این سوال پاسخ داده شود؛ چقدر بدنه مدیریت کشور به استفاده از نخبگان و افراد تحصیل کرده خارج از کشور اعتقاد دارند؟ آیا مسئولین حاضرند از یک فرد نخبه استفاده کنند یا اینکه سراغ آشنایان و فامیل خود جهت انتصاب برای پست مدیریت می روند؟

از بعد مباحث سیاسی نیز یک نخبه می خواهد با دانشگاه های خارجی ارتباط داشته و با افراد خارجی صحبت کند. وقتی این فرد می خواهد در بالاترین رده کار کند باید اطلاعاتش به روز باشد که این منوط به داشتن ارتباطات در سطح جهانی است، اگر ارتباطات بین‌المللی کشور قوی نباشد آن نخبه تمایلی به ماندن یا بازگشت ندارد چون احساس می‌کند که راه پیشرفت برایش فراهم نیست. پس برای ممانعت از فرار نخبگان باید به تمامی عوامل توجه داشت و به طور کلی باید به آن در بعد حاکمیتی نگاه کرد.

بچه‌های ما دو سال به دلیل کرونا مدرسه نرفتند، عادت کردند در خانه و حتی در حالت خوابیده درس بخوانند حالا قرار است دانش آموزان و دانشجویان از اول مهرماه سر کلاس‌های درس حاضر شوند پس نباید فکر شود که شرایط همچون دو سال قبل است، باید اساتید و آموزگاران با مهر و محبت و نگاه ویژه‌ای در کلاس های درس حاضر شوند در غیر این صورت آنها از درس زده و فراری می‌شوند. وجود نگاه خاص برای ترغیب دانش آموزان و دانشجویان امری ضروری برای تدریس بعد از شرایط کرونا است البته که اساتید و آموزگاران نیز به شیوه آموزش مجازی عادت کرده‌اند پس باید کادر آموزشی نیز به این شرایط، توجه ویژه‌ای داشته باشد.

در دو سال کرونا محتوای آموزشی زیادی تولید شد که نباید از آن غفلت کرد. می‌توان این محتواها را در اختیار دانشجویان و دانش آموزان قرار داد. اگر دانشجویی در یک ترم صرفا دروس دارد که نیازمند حضور در دانشگاه نیست بایداجازه داد که در کلاس حاضر نشده و از آن محتواها استفاده کند.

مجلس یکی از مراکز فکری و مهم است که داشتن تجربه در آن بسیار اهمیت است. اهمیت تجربه در مجالس اینقدر زیاد است که‌ در برخی کشورها، دوره مجلس شش ساله است منتها برای اینکه به یکباره کل ترکیب مجلس عوض نشود، هر دوسال یکبار با برگزاری انتخابات، یک سوم مجلس در معرض رای عمومی قرار می گیرند و فقط یک سوم آن تغییر می‌کند.

با توجه به قانون اساسی ایران، انتخابات مجلس هر چهار سال یک بار و برای کل ۲۹۰ نماینده مجلس است، نتیجه آن، تغییر بیش از ۵۰ درصد ترکیب و اعضای مجلس بعد از اتمام هر دوره است لذا اولین آسیب در مجالس، تغییر یک باره افراد و به دنبالش حضور نمایندگان جدیدی است که بعضا تجربه قانون‌گذاری نداشته و به دلیل نداشتن تخصص حقوقی، ماه‌های اول حضورشان، صرف آموزش و یاد گرفتن قانون و حتی یاد گیری تفاوت طرح و لایحه می‌شود. در این زمان گاهی قوانینی تصویب شده که در چارچوب سیاست‌های کلان کشور نیست.

آسیب دیگر این است که در هر دوره مجلس یک جناح سیاسی چه اصلاح‌طلب چه اصولگرا به عنوان تفکر قالب در مجلس محسوب می‌شود؛ وجود تنوع افکار خیلی خوب است منتها باید در راستای توسعه کشور باشد نه اینکه افراد از جناح های مختلف روبروی همدیگر قرار گیرند که در نهایت مانع پیشرفت کشور می‌شود.

بدترین حالت این است که فکر کنیم برای پیشرفت کشور باید تنوع افکار به یک فکر تبدیل شود که حداقل اتفاقی که می‌افتد، دیده نشدن اشتباهات است. چون همه فکر می‌کنند روش درستی را در پیش گرفته‌اند. این یکپارچگی فکر در خیلی از مواقع باعث پنهان شدن معایب شده و در نهایت ضرر آن به مردم می‌رسد. علاوه بر مجالس، در دولت ها هم باید تنوع فکری باشد که دراین صورت افراد برای بهبود وضعیت کشور، کارهای بهتری انجام می‌دهند. باید تنوع و حتی تضاد افکار را قبول داشته باشیم منوط بر اینکه این افکار در راستای پیشرفت کشور باشد. پس در نتیجه برای رفع بخشی از این آسیب باید به سمتی حرکت کرد تا به یکباره ترکیب مجلس عوض نشود و حداقل هر دو سال یکبار نصف اعضا تغییر کنند.