داشتن شغل مناسب از نخستین و بدیهی‌ترین توقعات دانش‌آموختگان دانشگاهی است. اما آنچه در سال‌های اخیر با آن مواجه هستیم موجی گسترده از افراد بیکار دارای تحصیلات عالی است، به‌طوری که بر اساس گزارش رسمی مرکز آمار ایران در حال حاضر ۲میلیون و ۳۷۴هزار و ۹۵۳ نفر بیکار در کشور داریم که سهم بیکاران تحصیلکرده از مجموع جمعیت بیکار کشور، ۴۰.۳درصد است؛ پدیده‌ای که به باور کارشناسان دلیل بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در هر جامعه‌ای است.

سیروس دشتی، مدیرکل توسعه کارآفرینی و اشتغالِ سازمان جهاد دانشگاهی در پاسخ به قدس ریشه این مشکل را در عرضه و تقاضای نیروی دانشگاهی می‌داند و به قدس می‌گوید: باید بین عرضه و تقاضای نیروی متخصص تعادل وجود داشته باشد؛ در غیر این صورت مشکل به‌وجود می‌آید. برای مثال اگر تربیت نیروی دانشگاهی بر بخش تقاضا پیشی بگیرد قطعاً بیکاری در اقتصاد ظهور پیدا می‌کند، از سوی دیگر اگر تقاضا نتواند نیروی انسانی خودش را از بازار کار جذب کند، طبیعی است که مانند پیش از انقلاب نیروی مورد نیاز خود را از خارج کشور تأمین کند.

وی ایجاد این تعادل را وظیفه دولت می‌داند و می‌گوید: در مقاطعی آموزش عالی را بی‌رویه گسترش دادند، یعنی هم شمار دانشگاه‌ها و هم آمار پذیرش دانشجو بی‌قاعده افزایش یافت به‌طوری که در ایران بیش از ۲هزار مرکز دانشگاهی وجود دارد، اما شمار دانشگاه‌های چین با آن جمعیت و گستردگی به این تعداد نیست. یعنی مشکل بیکاری دانش‌آموختگان ما ساختاری است. در واقع به موضوع آموزش عالی در دهه‌های اخیر نگاه کالایی، ابزاری و تجاری شده است. ضمن اینکه کشور به دلیل تحریم‌های ظالمانه و طولانی مدت، به لحاظ اقتصادی؛ ثبات و پویایی زیادی نداشته است که نتیجه آن، وجود بیش از ۴میلیون دانشجو و دانش‌آموخته است که باید بازار کارشان تأمین شود.

دشتی از تلاش وزارت علوم برای پیاده‌سازی طرح هدایت شغلی در دانشگاه‌ها به عنوان راهکاری دیگر برای مقابله با بیکاری دانش‌آموختگان خبر می‌دهد و می‌افزاید: جهاد دانشگاهی هم در این زمینه یک مأموریت ملی برای ساماندهی نظام جامعه هدایت شغلی دانشجویان و دانش‌آموختگان دارد که در این زمینه مطالعاتی انجام شده و الگوی هدایت شغلی دانشجویان و دانش‌آموختگان را تهیه کرده‌ایم. حتی طرح پایلوتش را هم اجرا کردیم و درصدد هستیم آن را در همه مراکز دانشگاهی پیاده کنیم. یعنی دانشجو از ابتدای ورود به دانشگاه وارد چرخه آموزش توانمندسازی، مشاوره‌های شغلی، یکسری رویدادهای کارآفرین و بازدیدهای شغلی شود تا بتواند بازار کار را منطقی و دقیق بشناسد و بداند چه مهارت‌های عمومی و تخصصی در رشته تحصیلی خود را یاد بگیرد و چگونه خود را برای کار در بازار مهیا کند.

مدیرکل توسعه کارآفرینی و اشتغال سازمان جهاد دانشگاهی باتوجه به رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی و همچنین ایجاد ظرفیت‌های تازه برای اشتغال‌زایی دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاهی در کشور، عملکرد وزارت علوم و معاونت علم و فناوری نهاد ریاست جمهوری را نسبتاً خوب توصیف می‌کند و می‌گوید: به هرحال الگوها و راهکارهای تجربه شده برای مقابله با بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی همچنان باید ترویج شوند و مورد تأکید قرار گیرند. از سوی دیگر جوانان هم از ورود به این عرصه نترسند چون قوانین خوبی برای حمایت از کارآفرینی و این قشر داریم و از سوی دیگر اگر حاکمیت بتواند ساختارها و ثبات اقتصادی را تضمین کند و فضای کسب‌وکار یک فضای مطمئن و پویا شود کارآفرینان عرصه را مناسب می‌بینند و وارد می‌شوند و این‌گونه، بخش قابل توجهی از دانش‌آموختگان مشغول به کار می‌شوند.

دکترعلی سرزعیم؛ استادیار دانشگاه بیمه اکو و معاون اسبق امور اقتصادی و برنامه‌ریزی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم نگاهی مشابه به پدیده یاد شده دارد و به قدس می‌گوید: بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی همزمان ریشه در دو عامل عرضه زیاد نیروی کار دانشگاهی و کمبود تقاضای نیروی دانشگاهی از سوی بازار دارد. برای رفع این مشکل یا باید تولید و خدمات را افزایش دهیم و به سمت توسعه اقتصادی برویم یا عرضه نیروی دانشگاهی را کم کنیم چون در ایران بیش از حد، تحصیلکرده دانشگاهی داریم و این اتلاف منابع است. در دنیا چنین نیست که این همه دکتر و فوق‌لیسانس تربیت کنند چرا که اقتصاد یک کشور باید خیلی پیشرفته باشد که به این همه نیروی متخصص نیاز داشته باشد.

 وی با اشاره به اینکه در شرایط فعلی، کشور به نیروی تکنسین و دارای مهارت‌های لازم بیشتر نیاز دارد، می‌گوید: بنابراین باید سیاست انقباضی در پذیرش و تربیت دانشجو گرفته شود. اما در کوتاه‌مدت آن چیزی که می‌تواند تا حدی به ما کمک کند صادرات بیشتر نیروی کار به کشورهای دیگر و همچنین کارآموزی همه دانشجویان به مدت سه تا ۶ ماه و حتی تا یک سال با یک سوم یا یک چهارم دستمزد رسمی در واحدهای صنعتی و... است. این راهکاری است که کشورهای اروپایی از چندین سال در حال اجرای آن هستند. چون با این راهکار دانشجویان با کار و محیط کار آشنا می‌شوند و از سوی دیگر محیط کار هم آنان را ارزیابی و دانشجویانی که کیفیت کارشان خوب باشد را جذب می‌کند.