اما وقتی کرونا بگذرد روند مهاجرت دوباره تقویت می‌شود چرا که گروهی از کشورها کشورها به دنبال مهاجر خواهند بود تا مشکل کمبود کارگر را برطرف کنند و گروهی از مردم هم سعی می‌کنند از مناطقی که دچار مشکلات آب و هوایی شده‌اند به مناطق پرثبات‌تر کوچ کنند. البته حالا که کرونا باعث بسته‌شدن مرزهای کشورها شده و مردم احساسات ضدخارجی پیدا کرده‌اند این پیش‌بینی عجیب به نظر می‌رسد اما به زودی شاهد رقابت شدید کشورها بر سر جذب استعدادهای جوان خارجی خواهیم بود. همین حالا هم می‌توان نشانه‌های بهبود در اوضاع مهاجرت را دید. مثلا جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا ممنوعیت صدور ویزای کاری H-1B که در دوران ترامپ انجام شده بود را تمدید نکرده است و اجازه داده راه تابعیت دانشجویان خارجی فارغ‌التحصیل آمریکا هموار شود. در انگلیس هم در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۵ هزار دانشجوی خارجی (غیر عضو اتحادیه اروپا) پذیرش شدند که نسبت به سال قبل ۲ درصد رشد نشان می‌دهد. وزارت کشور انگلیس اخیرا از طرح جدید «ویزای افراد پتانسیل بالا» پرده برداشته که بر اساس آن به خارجی‌هایی که از دانشگاه‌های برتر خاصی فارغ‌التحصیل شده‌اند حتی بدون داشتن پیشنهاد کاری ویزا می‌دهد. در حوزه مهاجرت، پس از پایان کرونا شاهد مسیرها و فرصت‌های تازه‌ای خواهیم بود: کشورها بعد از رکودی چند ساله بر سر نیروی خوب خارجی رقابت خواهند کرد. کدام کشورها قرار است طی سال‌های آینده بر سر مهاجران رقابت کنند؟ دو کشور ژاپن و کانادا جزو کشورهای اصلی این حوزه خواهند بود اما کشورهایی که فکرش را نمی‌کنید - مثل قزاقستان - قصد دارند به قطب‌های مهاجرپذیر در مناطق خود ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏تبدیل شوند.

کانادا یک دهم آمریکا جمعیت دارد اما هر سال به اندازه آمریکا مهاجر می‌پذیرد. هدف رسمی برای تعداد مهاجران پذیرش‌شده در سال جاری ۴۰۱ هزار نفر است. در سال ۲۰۱۹ تعداد هندی‌هایی که تابعیت کانادا گرفتند بیشتر از هندی‌هایی بود که تابعیت آمریکا گرفتند. کانادا در حال حاضر بیش از ۵۳۰ هزار دانشجوی خارجی دارد - نصف تعداد دانشجوهای خارجی آمریکا - و این یعنی به زودی شاهد پذیرش تعداد بیشتری دانشجوی خارجی در کانادا خواهیم بود.

نکته اینجاست که برخلاف آمریکا، مسیر دریافت شهروندی دانشجوی خارجی در کانادا از لحظه ورود او به این کشور آغاز می‌شود. ضمنا کانادا اخیرا «برنامه ویزای استارت‌آپ» را راه انداخته که با ارائه مشوق‌ به موسسان شرکت‌های تکنولوژیک آن‏ها ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏و ایده‌هایشان را به کانادا جذب کند. سیاستمداران کانادا به این نتیجه رسیده‌اند که سیاست‌های مهاجراتی همان سیاست‌های اقتصادی است. به خصوص‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ حالا که نفت مرکزیت خود را در اقتصاد جهانی از دست می‌دهد این کشور مجبور است روی اقتصادی متمرکز بر تولید و خدمات سرمایه‌گذاری کند. بدون سرمایه و مهارت مهاجران، این تحول به شدت دشوار خواهد بود. شهرهای مهم کانادا مثل تورنتو و ونکوور سال‌ها قطب مهاجرتی بوده‌اند اما با ورود خارجی‌های پولدار هزینه‌های زندگی در این شهرها به شدت بالا رفته است. به همین خاطر دولت قصد دارد خانه‌های ارزان‌تری در باقی نقاط کشور بسازد و در شهرهای کوچک‌تر برنامه‌های جذب مهاجر ماهر راه بیندازد تا فشار از تورنتو و ونکوور برداشته شود.

رنسانس غیرژاپنی‌ها در ژاپن

ژاپن طی سال‌های اخیر مشهورترین نمونه افول جمعیتی بوده است. نرخ باروری در این کشور جزو پایین‌ترین‌ها در جهان است و جمعیت آن‏چنان پیر شده که میزان فروش پوشک بزرگسالان در ژاپن از پوشک نوزادان پیشی گرفته است. بیش از ۱۳ درصد خانه‌ها در ژاپن رها شده‌اند و با مردن افراد و مهاجرت جوان‌ترها به شهرهای بزرگ‌تر روزانه خانه‌های بیشتری خالی می‌شوند. بحران کرونا باعث بدترشدن بحران هیکیکوموری هم شده است: هیکیکوموری به حدود ۱.۱ میلیون ژاپنی - عمدتا مردان جوان - گفته می‌شود که از جامعه کناره گرفته‌اند و در انزوای عمیق خانگی زندگی می‌کنند: آن‏ها ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏از کار، تحصیل و تقریبا تمام تعامل‌های اجتماعی دوری می‌کنند و زندگی‌شان توسط پدر یا مادرشان تامین می‌شود. با آنکه دولت ژاپن دچار کسری بودجه سنگینی است (نسبت بدهی دولت به تولید ناخالص داخلی ۲۳۴ درصد است) سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های نو همچنان ادامه دارد: در بهار امسال ژاپن ششمین «برنامه اصولی علم، تکنولوژی و ابداع» خود را آغاز کرد که بر اساس آن حدود ۳۰۰ میلیارد دلار در تحقیق و توسعه بخش‌های درمان، مالی، لجستیک و زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری خواهد شد.

نکته اینجاست که ژاپن بدون سر و صدا در حال تبدیل شدن به کشوری مهاجرپذیر است. در حال حاضر جمعیت کل ژاپن ۱۲۶ میلیون نفر است و ۳ میلیون خارجی در این کشور زندگی می‌کنند. خیلی‌ها باور نمی‌کنند که تقریب ۸۰۰ هزار نفر از این خارجی‌ها چینی هستند. مثلا در فوکوکا که پاسخی به سیلیکون ولی (قطب تکنولوژی آمریکا) به حساب می‌آید به طرز بی‌سابقه‌ای فارغ‌التحصیلان چینی را خواهید دید. یا در دفاتر استارت‏‌آپ‌ها و شاخه‌های تکنولوژی مالی بانک‌های بزرگ این چینی‌ها هستند که مشاغل مهندسی نرم‌افزار یا توسعه‌دهندگان وب را در اختیار دارند. به‌‏هم‌‏ریختگی اوضاع هنگ‏‌کنگ باعث شده تعداد زیادی از مهم‌ترین شرکت‌های تکنولوژیک و مالی منطقه به سنگاپور کوچ کنند، اما توکیو هم با کاهش شدید مالیات‌های شرکتی توانسته تعداد زیادی از آن‏ها ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏را جذب کند. بعد از چینی‌ها، کره‌ای‌ها با ۷۵۰ هزار مهاجر و ویتنامی‌ها با ۴۰۰ هزار مهاجر در رده‌های دوم و سوم مهاجران حاضر در ژاپن قرار دارند. پس از آن‏ها ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ده‌ها هزار ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏هندی‌ و نپالی‌ هستند که در سراسر ژاپن در پروژه‌های ساختمانی یا فروشگاه‌ها مشغول به کارند. با توجه به تعداد بالای سالمندان ژاپن پیش‌بینی افزایش تعداد پزشکان هندی و پرستاران فیلیپینی و اندونزیایی در این کشور منطقی به نظر می‌رسد.

پیش‏تر ژاپن به قوانین سختگیرانه مهاجرتی‌اش مشهور بود اما حالا با ورود مهاجران تحصیل‌کرده‌تر اوضاع فرق کرده و دولت در این زمینه اصلاحاتی واقعی انجام داده است: حالا ویزای کاری پنج ساله تمدیدپذیری وجود دارد که خانواده مهاجران هم می‌توانند از آن بهره بگیرند. اوضاع حرفه‌ای‌های پردرآمد حتی بهتر است و آن‏ها ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏به همراه خانواده خود اقامت دائم دریافت می‌کنند. این مهاجران جدید با اقامت‌های طولانی خود در ژاپن به آشپز، خدمتکار و پرستار بچه نیاز خواهند داشت که این‏ها را هم کشورهای جنوب شرقی آسیا تامین خواهند کرد.

به علاوه ژاپن سالانه ۳۰۰ هزار دانشجوی خارجی پذیرش می‌کند. تقریبا نیمی از ساکنان منطقه مشهور شینجوکوی توکیو خارجی‌هایی هستند که در کالج‌ها و مدارس زبان این شهر مشغول تحصیل‏اند. آیا این روند ژاپنی‌ها را نگران کرده است؟ نتایج یک تحقیق سال ۲۰۲۰ موسسه Nikkei نشان می‌دهد که نزدیک به ۷۰ درصد ژاپنی‌ها این ایده را که خارجی‌های بیشتری در ژاپن سر و سامان بگیرند «خوب» می‌دانند.

ژاپن قرار نیست به کانادا یا استرالیای شرق تبدیل شود اما درهایش را برای مهاجران بازتر خواهد کرد چون چاره‌ دیگری ندارد. اینکه کدام کشورها برنده رقابت بر سر جذب استعدادهای تازه خواهند شد هنوز معلوم نیست. با پایان یافتن کرونا، رقابت بر سر مهاجران سطح بالا باعث خواهد شد کشورها قوانین مهاجرتی سختگیرانه سال‌های اخیر خود را تغییر دهند تا بتوانند برای مهاجران جذاب‌تر شوند.

در این رقابت سرنوشت‌ساز، هر کشوری می‌تواند شانس خود را امتحان کند. قزاقستان یکی از این کشورهاست، اگر چه در نگاه اول حضور قزاقستان در فهرست کشورهای مهاجرپذیر احتمالا عجیب به نظر می‌رسد. نورسلطان (سابقا آستانه) پایتخت قزاقستان طی سال‌های اخیر خود را به عنوان مرکز مالی منطقه آسیای مرکزی تثبیت کند. دانشگاه‌های مدرن از دیگر نقاط جذاب این شهر برای خارجی‌های جوان محسوب می‌شوند. قزاقستان به جای صادرکردن افراد حرفه‌ای به روسیه و دیگر کشورها، به جذب خارجی‌ها روی آورده است: پیش از آغاز کرونا حدود یک میلیون نفر از آسیای مرکزی در صنعت رو به رشد ساخت و ساز این کشور و دیگر حوزه‌ها مشغول به کار بودند. هندی‌ها هم به عنوان آشپز، راهنمای تور یا پزشک در این کشور حضور دارند و کارگران عرب در بخش نفت قزاقستان در نزدیکی دریای خزر مشغول به کارند. قزاقستان تلاش می‌کند پرثبات‌ترین «...ستان» آسیای مرکزی بماند تا جذابیتش را برای خارجی‌ها از دست ندهد. چرخ اقتصاد جهان بدون حرکت گسترده و مداوم مهاجران خوب نمی‌چرخد و نهایتا کشوری برنده خواهد بود که بهترین تیم را بچیند.