به گواه متخصصان استقلال و ظرفیت ذهنی تنها شروط نخبگی نیستند؛ بلکه باید با قدرشناسی و با کار و تلاش، استعداد و ظرفیت را به نخبگی تبدیل کرد. برای رسیدن به آینده روشن و افتخار آمیز نخبگی سه مرحله تلاش فراوان برای پر کردن فاصله کنونی با خطوط مقدم علم جهانی، عبور از مرز‌های دانش جهانی به عرصه کشفیات نوین علمی به جامعه بشری و بنا کردن تمدن اسلامی بر پایه علم نافع ضروری است.

ایران در سال ۲۰۰۰ با ۱۷۰۰۰ دانشجو که مهاجرت تحصیلی داشته اند، رتبه ۲۶ را داشت که این رتبه در سال ۲۰۰۳ با ۵۰ هزار دانشجوی نخبه مهاجر، به ۱۱ رسید و بعد از این سال نمودار مهاجران تحصیلی با فراز و فرود همراه بوده که در حال حاضر در رتبه ۱۹ قرار دارد.

چند سالی است که از مهاجرت نخبگان به عنوان فرار مغز‌ها یاد می‌شود که به موضوعی حاشیه‌ساز تبدیل شده و آمار‌های متفاوتی از فرار مغز‌های ایرانی به دیگر کشور‌ها مطرح می‌شوند. طبق اعلام رصد خانه مهاجرت ایران، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور به ندرت با افزایش کل جمعیت دانشجویان کشور و نیز افزایش جمعیت دانشجویان بین‌المللی در جهان، افزایش داشته است.

معاون علمی و فناوری رئیس جمهور گفت: در ۵ سال گذشته برنامه‌ای را برای بازگرداندن نخبگان ایرانی مقیم خارج در بنیاد ملی نخبگان اجرایی کرده ایم که تا کنون ۲ هزار و ۶۰۰ نفر از این نخبگان که از ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا فارغ التحصیل شده‌اند، در قالب این برنامه به کشور بازگشته‌اند. حدود ۲۵ درصد از این تعداد نخبه ایرانی بازگشته به کشور در دانشگاه‌های کشور مشغول به فعالیت هستند؛ اما بیشتر آن‌ها در شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌هایی که بعضا خود آن‌ها موسس بوده اند، مشغول به فعالیت شده اند.

او معتقد است که باید با حل مشکلاتی نظیر سربازی نخبگان، بازگشت آن‌ها را تسهیل کنیم و به این نتیجه برسیم که می‌توانیم جامعه را تکان دهیم؛ چرا که در سالیان گذشته نزدیک به سه هزار نفر را از ۲۰۰ دانشگاه برتر بازگردانده ایم که عمده این جوانان در استارتاپ‌ها مشغول به کار هستند.

طبق آمار معاون علمی رئیس جمهور از ۲۰ دانشگاه برتر دنیا ۵۵۰ نخبه بازگشته اند و در ۱۰ دانشگاه برتر آمریکا کلاً بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ دانشجو داریم که اگر اکوسیستم درست شود، نخبه این پتانسیل را پیدا می‌کند که بتواند تاثیرگذاری داشته باشد و جذب اکوسیستم شود.

سورنا ستاری گفت: دانشجویان را باید تشویق کرد تا برای علم افزایی به خارج بروند؛ اما برای پیاده سازی و استفاده از علمشان به کشور بازگردند. میزان کمی مهاجرین نگران کننده نیست؛ اما باید نگران بحث‌های کیفی باشیم. ۱۱ هزار دانشجو در آمریکا داریم، تعداد قابل توجهی بورس دریافت می‌کنند و حدود ۹۰ درصد آن‌ها در تحصیلات تکمیلی تحصیل می‌کنند و این نشان می‌دهد که کیفیت این دانشجویان خوب است.

معاونت علمی و فناوری در قالب برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان بین‌المللی سعی می کند برای افرادی که قصد مهاجرت دارند، اقامت‌های ۳ تا ۵ ساله تعریف کند که همین اقامت‌ها بسیاری از مشکلات را برای بهره‌مندی از امکانات رفاهی و اجتماعی کاهش می‌دهند. مدیر رصدخانه مهاجرت ایران گفت: پذیرش مهاجر در هر کشوری تابع سیاست‌های جمعیتی و سیاست‌های بازار کار آن کشور است. بسیاری از کشور‌های دنیا با توجه به رشد اقتصادی و ظرفیت‌هایی که دارند، به سمت جذب مهاجر از خارج از کشور می‌روند. در دنیا کشور‌های کمی هستند که مهاجر پذیر نیستند؛ اما برخی کشور‌ها سهم مهاجر پذیریشان پایین بوده و برخی دیگر بالا است. مدیر رصدخانه مهاجرت ایران معتقد است یکی از چالش‌های فعلی بازار کار ایران، کاهش نیروی انسانی بوده که علت اصلی آن کم بودن ظرفیت جذب و به کارگیری آن‌ها در بخش‌های اقتصادی کشور در این حوزه است؛ اما این دلیل نمی‌شود که ایران به مهاجرین احتیاجی نداشته باشد. مهاجرت نیروی کار به صورت دائمی، موقتی و فصلی بوده و ایران به مهاجرین فصلی در حوزه کشاورزی و در مناطق محروم بیشتر احتیاج دارد.

او گفت: معاونت علمی ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۴ طرحی را تحت عنوان همکاری با متخصصان ایرانی خارج از کشور انجام داد که مشخص شد طی پنج سال گذشته بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ نفر از فارغ التحصیلان و متخصصان ما از ۲۰۰ دانشگاه برتر جهان به کشور بازگشته اند که نزدیک به ۹۵ درصد آن‌ها در داخل کشور هستند. بیشترین مهاجرت‌های دانشجویی مختص به دانشجویان رشته‌های فنی و مهندسی بوده است که البته بیشترین میزان بازگشت مهاجران و نخبه‌ها نیز تحصیل کرده‌های این رشته‌ها هستند. از ۲۳۰۰ نخبه بازگشته به کشور، ۵۶ درصد دانشجویان فنی و مهندسی، ۲۰ درصد رشته‌های علوم پایه و ۲۴ درصد بازگشت دانشجویان مربوط به رشته‌های علوم انسانی و علوم پزشکی است.صلواتی گفت: بیش از ۸ هزار همکاری با متخصصان ایرانی خارج از کشور به شکل بازگشت غیر دائم هم انجام شده و فارغ از آمار کمی، مهم‌ترین نکته این است که فرهنگ بازگشت و باز بهره‌مندی از متخصصان ایرانی خارج از کشور، در ایران در حال شکل گیری است. امروزه جوانان نخبه می‌توانند در کشور رشد و پیشرفت کنند؛ اما همچنان مانند سال‌های گذشته تمایل یک نخبه برای مهاجرت به کشور دیگر با این نگاه که بدهکار کشور بوده و بازخواهد گشت، مانعی ندارد. هوش مصنوعی مسئله‌ای مهم و آینده ساز است و این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به گونه‌ای عمل شود که ایران جزء ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی قرار بگیرد.او تاکید کرد که بهتر است از همان ابتدا سران کشور‌ها شرایطی را برای دانشجویان فراهم کنند که اگر دانشجویان تمایلی به ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور داشتند، بعد از اتمام کار خود مجدد راهی کشورشان شوند. تا بتوانند در کشور‌های خود فردی مفید باشند؛ زیرا آن‌ها سرمایه‌های ملی هر کشوری هستند.

به گفته اندیشمندان نخبگان جامعه سرمایه‌های ملی و نیرو‌های انسانی هر کشوری هستند که اگر به آن‌ها بها داده نشود، به راحتی می‌توانند مرز و بوم خود را رها کرده و برای زندگی راهی کشور‌های رقیب شوند.