در شرایطی که ایران در سال های اخیر در صنعت فرش نیز مانند بسیاری از صنایع و هنرهای دیگر به نخبه کشی پرداخته است و چند سالی است شاهد سیل مهاجرت طراحان و دیگر فعالان صنعت فرش ایران به ترکیه هستیم و افراد غیرمتخصص در مسئولیت های بالا در مدیریت نهادهای مختلف مربوط به فرش ایرانی قرار می گیرند، جایگاه کشورمان در بازار جهانی فرش نیز به شدت افت کرده و هم اکنون سهم صادرات انواع فرش دستباف و ماشینی ایران از کل صادرات غیرنفتی کشور حتی به 0.3 درصد نیز نمی رسد.

فرش ایرانی یکی از مهمترین محصولات اصیلی است که در کشورمان تولید می شود. آوازه فرش ایرانی از دیرباز در تمام جهان پیچیده، اما چند سالی است که شاهد افت محسوس آمار صادرات فرش ایرانی به سایر نقاط جهان هستیم. در سال های اخیر آمار صادرات فرش ایرانی بخصوص در حوزه فرش دستباف با کاهش محسوسی مواجه شده است؛ به نحوی که بررسی آمارهای گمرک نشان می دهد که از سال 1378 تا کنون، آمار صادرات فرش ایرانی دستباف به میزان 90 درصد کاهش یافته است.

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که روزگاری فرش ایرانی به عنوان یکی از مهمترین نمادهای تجاری و فرهنگی کشورمان در سطح جهان مطرح بود، اما چند سالی است که اوضاع صنعت فرش در ایران چه در حوزه فرش دستباف و چه در حوزه فرش ماشینی خوب نیست و در سال های اخیر، کشورمان سهم خود در بازار جهانی فرش را از دست داده است و کشورهایی نظیر چین، هند و پاکستان جایگزین ایران در بازار جهانی فرش شده اند.

بررسی آمارهای رسمی در این زمینه نیز نشان می دهد که با وجود افزایش 25 درصدی ارزش صادرات فرش ماشینی در هفت ماهه نخست سال 1400 و رسیدن رقم کل صادرات این نوع فرش از فروردین تا مهر امسال به 129 میلیون دلار، میزان صادرات انواع فرش ماشینی، موکت و کف پوش در کشورمان، سهم ناچیزی از بازار سالیانه 100 میلیارد دلاری این محصولات در جهان را تشکیل می دهد.

همچنین آخرین آمارهای صادرات فرش دستباف ایران نیز حاکی از آن است که ما در هفت ماه نخست امسال، تنها به اندازه 30 میلیون دلار فرش صادر کردیم که این رقم در مقایسه با یکی از سال های طلایی صادرات فرش ایران یعنی سال 1378، با کاهشی 90 درصدی همراه بوده و البته آمار وزنی صادرات فرش دستباف کشورمان نیز در 22 ماه گذشته به میزان 85 درصد افت کرده است.

مقایسه سهم صادرات انواع فرش ایرانی از میزان کل صادرات غیرنفتی کشورمان نیز نشان می دهد در حالی که در سال 1378، 18 درصد صادرات غیرنفتی ایران را صرفا صادرات فرش دستباف تشکیل می داد، در نُه ماهه نخست امسال مجموع کل صادرات فرش دستباف، ماشینی و سایر صنایع دستی ایران حتی به نیم درصد هم نمی رسد. به همین دلیل در نمودار زیر که از آمارهای رسمی گمرک به دست آمده است و اعداد از نظر ریاضی در آن گِرد شده اند، در مقابل سهم صادرات انواع فرش و صنایع دستی از کل صادرات غیرنفتی کشورمان، رقم صفر درج شده است.

 البته برآوردهای رکنا از آمار رسمی گمرک نشان می دهد در شرایطی که مجموع صادرات فرش ماشینی و دستباف ایران در هفت ماه نخست امسال 159 میلیون دلار بود، ایران در این مدت حدود 54 میلیارد و 800 میلیون دلار از انواع کالاهای غیرنفتی را صادر کرد و مقایسه این دو رقم نشان می دهد که سهم صادرات انواع فرش دستباف و ماشینی در ایران از کل صادرات غیرنفتی کشور در هفت ماهه نخست امسال حتی 0.3 درصد نیز نبوده است.

در همین راستا، پویا دبیری مهر، پژوهشگر اقتصادی در گفت و گو با رکنا، شیوع کرونا در دو سال اخیر را از جمله علل مهم کاهش محسوس صادرات فرش ایرانی در سال های اخیر دانست و عنوان کرد: شیوع کرونا در ایران بر همه صنایع کشورمان از جمله صنعت فرش تاثیر گذاشت و همین مساله منجر به افت محسوس آمار صادرات فرش ایرانی شد. البته پیش از شیوع کرونا نیز ایران با افول صادرات فرش و تولید بهینه و استاندارد انواع فرش ماشینی و دستباف مواجه شده بود.

وی افزود: مهمترین علت کاهش محسوس صادرات فرش ایران از پیش از شیوع کرونا، این بوده است که ما از همان ابتدا هم هیچ وقت با هدف صادرات انبوه فرش اقدام به تولید این محصول نمی کردیم و در سال های اخیر نیز کشورهای مختلف با سرمایه گذاری روی این صنعت سودآور توانسته اند تا حد زیادی سهم ایران در بازار جهانی فرش را بربایند.

دبیری مهر در ادامه تاکید کرد: متاسفانه ما در تولید فرش های دستباف و ماشینی ایران، توجه به اقتضائات جهانی را کنار گذاشته ایم و همچنان براساس استاندارهای ذهنی، بومی و قدیمی خودمان اقدام به تولید فرش می کنیم و به همین دلیل می توان گفت فرش ایرانی دیگر پاسخگوی سلیقه جهانی نیست.

در نتیجه به گفته این پژوهشگر اقتصادی، کشورهایی نظیر پاکستان، چین و هندوستان که جزو رقبای جدی ایران در بازار جهانی فرش محسوب می شوند، در چند سال گذشته توانسته اند با توجه مناسب به سلیقه جهانی و نیاز مخاطبان در کشورهای مختلف، هم در حوزه طرح های فرش و هم در زمینه مواد اولیه و ابعاد فرش به تولید محصولاتی بپردازند که مشتری های زیادی در سراسر جهان پای آنها نشسته است.

دبیری مهر با تاکید بر این که با وجود سابقه زیاد کشورمان در تولید فرش، فرش ایرانی دیگر از نظر طرح، کیفیت و ابعاد نمی تواند پاسخگوی نیازهای بازار جهانی باشد، گفت: متاسفانه عمده طرح های فرش ایرانی، طرح های قدیمی و سنتی است و این طرح ها در بسیاری از موارد نمی تواند پاسخگوی نیازهای روز بازار جهانی باشد و اگر ما در تمام فرش های تولیدی خود صرفا از همین طرح ها استفاده کنیم، نمی توانیم بازارهای جهانی فرش را در اختیار بگیریم.

البته به گفته این پژوهشگر اقتصادی، ما به هیچ وجه نباید طرح های سنتی خودمان را به طور کامل کنار بگذاریم، بلکه باید طرح های ایرانی و ابعاد سنتی فرش در کشورمان را حتما در تولید فرش های منحصر به فرد ایرانی به کار ببریم و این فرش های خاص را با بهترین مواد اولیه تولید کنیم و به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهایی بفروشیم که مشتری فرش های خاص ما هستند.

وی در ادامه تاکید کرد: ما نباید فرش های خودمان را به گونه ای تولید کنیم که با استفاده از آن بتوانیم تمام بازارهای جهانی را در اختیار بگیریم، بلکه باید تمرکز خودمان در صادرات فرش را بر بازارهای خاصی بگذاریم که از گذشته، مشتری سنتی فرش ایرانی بوده اند تا بتوانیم با افزایش صادرات خود به این بازارها، آمار صادرات فرش کشورمان را ارتقا دهیم. یعنی ما باید فرش های خودمان را به طور خاص با هدف صادراتی تولید کنیم و بتوانیم ارزآوری مناسبی از صادرات فرش در کشورمان داشته باشیم.

دبیری مهر با بیان این که عدم حمایت مناسب دولت از صنعت فرش کشور، از جمله عوامل افول این صنعت در سال های اخیر بوده است، عنوان کرد: متاسفانه ما در سال های اخیر شاهد آن بوده ایم که بسیاری از کارگاه های قدیمی تولید فرش در مراکز اصلی فرش بافی در ایران از جمله کردستان، کرمانشاه، قم، اصفهان، کاشان، مشهد و تبریز به تعطیلی کشیده شده اند.

این پژوهشگر اقتصادی با تاکید بر کاهش درآمد ناشی از تولید فرش برای بسیاری از فرش بافان ایرانی اظهار داشت: وقتی فرش‌بافان می بینند که دولت به هیچ وجه به شکل مناسبی از آنها حمایت نمی کند و اجرای طرح بیمه قالیبافان نیز سال هاست که روی زمین مانده، در چنین شرایطی طبیعی است فرش بافانی که هم بیمه ندارند و هم از درآمد مناسبی برخوردار نیستند، ترجیح بدهند که عطای حضور در این صنعت را به لقای آن ببخشند.

وی در ادامه تاکید کرد: تا زمانی که نگاه حمایتی از فرش بافان وجود نداشته باشد و بخش خصوصی توانمند در صنعت فرش سرمایه گذاری نکند، اوضاع صنعت فرش در کشورمان به همین شکل پیش خواهد رفت و روز به روز شاهد افت آمارهای مربوط به صادرات فرش ایرانی، تعطیلی کارگاه های تولید فرش و کنار گذاشته شدن این هنر اصیل از سوی استادکاران بیشتری خواهیم بود.

نکته تاسف آور دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که اخیرا عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه تعاونی های فرش دستباف با بیان این که چند سالی است موج مهاجرت فرش بافان کشورمان به ترکیه آغاز شده، به ایسنا گفته است که ما بزرگترین طراحان فرش دستباف را در ایران داریم، ولی همه آنها در حال رفتن به ترکیه هستند، چون حمایت نمی شوند.

این نکته ای است که دبیری مهر نیز در میان صحبت های خود به آن اشاره کرد و گفت: مهمترین علت افزایش شدید آمار مهاجرت طراحان فرش کشورمان، عدم حمایت مناسب فعالان در این صنعت است و وقتی طراحان و استادکاران با سابقه فرش ایرانی می بینند با وجود خون دل های فراوانی که برای توسعه صنعت فرش ایران خورده اند، دولت کوچکترین حمایتی را از آنها انجام نمی دهد و کشورهای مختلف از جمله ترکیه نیز پیشنهادات مالی مناسبی را به آنها ارائه می دهند، طبیعی است که ترجیح می دهند از ایران بروند.

این پژوهشگر اقتصادی ادامه داد: چند سالی است که کشور ترکیه سهم خود از بازار جهانی فرش را افزایش داده است و اگر این روند ادامه یابد، به زودی ترکیه هم می تواند با استفاده از نخبگان فرش ایران، جای ایران در بازار جهانی فرش را بگیرد و به یکی از مهمترین قطب های صادراتی فرش در دنیا تبدیل شود.

وی در پایان تصریح کرد: ترکیه به دنبال آن است که با جذب نخبگان ایرانی، جایی مناسب برای خود در بازار جهانی فرش دست و پا کند و این در حالی است که ما در سال های اخیر در صنعت فرش نیز مانند بسیاری از هنرها و صنایع دیگر به نخبه کشی پرداخته و نخبگان را از فراری داده ایم.