روابط‌عمومی رصدخانه مهاجرت ایران به نقل از دنیای‌اقتصاد : خاورمیانه در حال تبدیل شدن به منطقه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاران استارت‌آپی است. بر اساس گزارش استاتیستا در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ۱۶ یونیکورن وجود دارند و جذب سرمایه بسیار راحت‌تر از قبل است؛ اما اکوسیستم استارت‌آپی ایران که سال‌ها قبل از کشورهای همسایه شروع به رشد کرده به دلایل اقتصادی ناشی از تحریم و قطع دسترسی بازار جهانی از کشورهای منطقه عقب مانده است. کشورهای منطقه فضای مناسبی برای یونیکورن‏‏‏‌ها ایجاد کرده‌اند.

خاورمیانه که زمانی فقط به دلیل وجود منابع عظیم نفت شناخته می‌شد حالا در حال تبدیل‌شدن به منطقه‌‌‌‌ای برای جذب سرمایه‌‌‌‌گذاری استارت‌آپی است. در حال‌حاضر بر اساس گزارش استاتیستا در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ۱۶یونیکورن (شرکت‌هایی که بیش از یک‌میلیارد دلار ارزش‌‌‌‌ دارند) وجود دارد. هرچند هنوز همچنان بخش عمده یونیکورن‌‌‌‌ها در جهان در آمریکا (۴۸۷) و چین (۳۰۱) هستند اما جذب سرمایه برای بازیگران این منطقه بسیار راحت‌تر از قبل شده و از همین‌رو این کشورها به‌شدت به‌دنبال نیروی انسانی متخصص از کشورهای منطقه و دیگر نقاط جهان هستند. بر اساس گزارش‌ها کشورهای منطقه فضای سرمایه‌‌‌‌گذاری مناسبی برای ایجاد یونیکورن‌‌‌‌ها و همچنین جذب سرمایه توسط شرکت‌ها ایجاد کرده‌اند.

گزارش اخیر استارت‌آپ ژنوم درباره بزرگ‌ترین اکوسیستم‌‌‌‌های استارت‌آپی در سال۲۰۲۱ که چهارم مهرماه امسال در روزنامه «دنیای‌اقتصاد» منتشر شد، تاکید داشت منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا دارای چهار اکوسیستم نوظهور و در حال رشد است. تنها کشور امارات به‌دنبال ایجاد ۲۰ یونیکورن تا سال ۲۰۳۱ در این کشور است. نکته قابل‌توجه اینکه اکوسیستم استارت‌آپی ایران سال‌ها قبل از سایر اکوسیستم‌‌‌‌های منطقه شروع به رشد کرد اما به دلایل اقتصادی، تحریم و چالش‌‌‌‌‌هایی ازجمله عدم‌دسترسی به سرمایه و بازار جهانی رشد این اکوسیستم همپای رشد دیگر کشورهای منطقه نبوده است و حتی هنوز ایران دارای یک یونیکورن استارت‌آپی هم نیست.

بازار خاورمیانه بازار جذابی برای بسیاری از برندهای بزرگ تجارت برای سرمایه‌‌‌‌گذاری است و بسیاری از شرکت‌ها طی سال‌های اخیر سرمایه‌‌‌‌گذاری عظیمی روی استارت‌آپ‌های خاورمیانه انجام داده‌‌‌‌اند.  در سال۲۰۲۰ میزان سرمایه‌‌‌‌گذاری استارت‌آپی در منطقه خاورمیانه و آفریقا رکورد یک‌میلیارد دلار را ثبت کرد. یکی از مهم‌ترین شرکت‌های سرمایه‌‌‌‌گذار در حوزه استارت‌آپ‌ها شرکت EMPEG است که هدف آن سرمایه‌‌‌‌گذاری در پرتال‌‌‌‌های آگهی در کشور‌هایی چون امارات، پاکستان، عربستان، بنگلادش و... است.  میزان سرمایه‌‌‌‌گذاری در استارت‌آپ‌ها بر اساس گزارش EVM حدود۱۳‌درصد در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال قبل از آن افزایش پیدا کرد. بیشترین کشوری که در منطقه سرمایه‌‌‌‌گذاری استارت‌آپی به سمت خود جذب کرده، امارات است. این کشور ۳۳استارت‌آپ از ۵۵ استارت‌آپی که بیشترین جذب سرمایه را در منطقه داشته‌‌‌‌اند در خود جای داده است.  پس از آن، عربستان‌سعودی با ۷استارت‌آپ در جایگاه دوم و مصر با ۴ استارت‌آپ در جایگاه سوم قرار دارند.  از جمله شرکت آلمانی دلیوری هیرو (Delivery Hero) که یک مارکت پلیس محصولات غذایی است ۲/ ۱میلیارد دلار طی پنج سال گذشته در خاورمیانه سرمایه‌‌‌‌گذاری کرده و در سال ۲۰۱۶ استارت‌آپ طلبات کویت را که در زمینه سفارش آنلاین غذا در کشورهای عربی فعالیت می‌کرد خریداری کرده است. طلبات از سال ۲۰۱۵ بخشی از سرمایه‌‌‌‌گذاری راکت اینترنت آلمانی بود.  در ادامه نگاهی داریم به برخی از بزرگ‌ترین استارت‌آپ‌های خاورمیانه و منطقه:

کریم نخستین استارت‌آپ منطقه خاورمیانه است که توانست به یونیکورن تبدیل شود؛ زمانی که شرکت اوبر این استارت‌آپ را به مبلغ ۱/ ۳میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ خرید. کریم حالا یک سوپراپ است که هم خدمات تاکسی آنلاین ارائه می‌دهد و هم سفارش آنلاین محصولات سوپرمارکتی و تحویل غذا. مقر اصلی کریم دبی است اما طی سال‌های اخیر فعالیت‌های خود را به ۱۰۰ شهر در ۱۵کشور جهان گسترش داده از جمله در آفریقا و جنوب‌آسیا.

هرچند ترکیه جزو کشورهای خاورمیانه نیست اما این کشور در همسایگی ایران دارای یکی از اکوسیستم‌‌‌‌های پررونق استارت‌آپی در سال‌های اخیر بوده و ظهور یک یونیکورن جهانی در آن قابل‌توجه است. «گتیر» را می‌توان پدیده این روزهای جهان استارت‌آپ‌ها به‌شمار آورد. این شرکت که مقر آن در استانبول است در سال ۲۰۱۵ توسط نظیم سالور بنیان گذاشته شد و طی این سال‌ها رشد خیره‌کننده‌‌‌‌ای داشته است.  گتیر روی تحویل ۸ تا ۱۲ دقیقه‌ای کالای سوپرمارکتی و غذا دم در منزل کاربران تمرکز دارد. صنعتی که گتیر در آن فعالیت دارد یک صنعت نوظهور به‌نام Q Commerce است که روی تحویل سریع کالاهای سوپرمارکتی تاکید دارد. این صنعت به‌خصوص در دوره کرونا با رشد فزاینده‌‌‌‌ای روبه‌رو شد. گتیر حالا یکی از بازیگران بزرگ این صنعت است و رقبای شرکت‌های مشهوری در بازارهای بزرگ بریتانیا، آلمان و اخیرا آمریکا هم هست. در سال ۲۰۲۰ صندوق مشهور سرمایه‌‌‌‌گذاری جسورانه سکویا‌کپیتال ۲۵‌میلیون دلار روی گتیر سرمایه‌‌‌‌گذاری کرد. رشد عجیب وغریب این شرکت اما حالا آن را به یک یونیکورن ۷/ ۷ میلیارد دلاری تبدیل کرده است.

گتیر ابتدا در ترکیه شروع کرد و بعد سرویس‌های خود را به اروپا توسعه داد و همین چند روز قبل سرویس‌دهی خود را در نیویورک آغاز کرد و جمع شهر‌هایی که در آمریکا سرویس تحویل ۱۰دقیقه‌‌‌‌ای کالا را در آن ارائه می‌دهد به ۳ رساند. این شرکت به‌زودی در سایر شهرهای آمریکا هم کار خود را آغاز می‌کند و هدف آن عرضه عمومی سهام در بازار بورس نیویورک است.   گتیر حالا یک شرکت ۳۰‌هزارنفری بین‌المللی است و با شرکت‌هایی رقابت می‌کند که هم از نظر سرمایه و هم بازار تجربه بیشتری از آن  دارند. از جمله رقبای گتیر در آمریکا شرکت دوردش (DoorDash) است که امسال وارد بازار سرمایه شد و پنج‌برابر گتیر ارزش دارد.  در خود نیویورک گتیر با استارت‌آپ‌هایی چون جوکر (Jokr) و بایک (Buyk) رقابت می‌کند. گتیر اخیرا یک‌میلیارد دلار سرمایه جذب کرد و می‌خواهد در سال ۲۰۲۲ هم سرمایه بیشتری جذب کند. تنها در ترکیه این شرکت به لطف شبکه بزرگ اسکوترسوارانش ماهانه ۵‌میلیون سفارش را به مشتریانش تحویل می‌دهد.  گتیر یک‌ماه قبل یک استارت‌آپ تحویل سریع محصولات سوپرمارکتی به‌نام ویزی (Weezy) را هم خریداری کرد. ویزی تنها خرید گتیر نبوده و این شرکت تابستان گذشته یک استارت‌آپ کوچک را برای توسعه بازارش در ایتالیا و اسپانیا هم به خود اضافه کرد. گتیر حالا در ۹ کشور فعال است از جمله هلند، آلمان، فرانسه، ایتالیا و پرتغال.  گتیر در بازار جهانی محصولات سوپرمارکتی قرار دارد که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۴ به ۶۶۳ میلیارد دلار برسد و این یعنی سالانه ۲۵‌درصد رشد.

آمازون – بزرگ‌ترین شرکت خرده‌فروش آنلاین جهان – نیز با سرمایه‌‌‌‌گذاری روی شرکت تجارت الکترونیک سوق متعلق به امارات در بازار منطقه سرمایه‌‌‌‌گذاری گسترده‌‌‌‌ای کرده است. آمازون سوق را در سال ۲۰۱۷ با ۶۵۰ میلیون دلار خریداری کرد.  استارت‌آپ دیگری که سرمایه قابل‌توجهی طی سال‌های اخیر جذب کرده PayTabs است که توسط شرکت نفتی سعودی آرامکو اداره می‌شود. این شرکت در سال۲۰۱۴ راه‌‌‌‌اندازی شده و در زمینه پردازش نقل و انتقال مالی فعالیت می‌کند.  دیگر استارت‌آپ فعال منطقه منا شرکت Halan است که یک سرویس حمل و نقل آنلاین با موتورسیکلت در مصر، سودان و اتیوپی است که توانسته سرمایه قابل‌توجهی جذب کند و اخیرا وارد حوزه‌‌‌‌های دیگری مثل تجارت الکترونیکی و سفارش آنلاین غذا و پرداخت الکترونیکی هم شده است.  توترز (Toters) دیگر استارت‌آپی است که یک پلت‌فرم تحویل کالاست و در کشورهای لبنان و عراق فعالیت می‌کند.  نون بازیگر تجارت الکترونیک در امارات را هم می‌توان دیگر بازیگر شاخص این منطقه به حساب آورد. استارت‌آپ نون یک پلت‌فرم تجارت الکترونیکی است که سال ۲۰۱۷ توسط محمد العبار مدیر گروه اعمار (Emaar) پایه گذاشته شد. نون نوعی سرمایه‌گذاری مشترک بین صندوق سرمایه‌‌‌‌گذاری عمومی عربستان و برخی از سرمایه‌‌‌‌گذاران کشورهای خلیج‌فارس است. نون در واقع رقیب اصلی آمازون امارات است که با خرید استارت‌آپ سوق به منطقه وارد شد.

نانا یک استارت‌آپ خرید و فروش محصولات سوپرمارکتی عربستانی است که در دوران کرونا با رشد ۵۰۰‌درصدی سفارش مواجه شد. نانا در سال ۲۰۱۶ با ۲۵ میلیون دلار سرمایه آغاز به‌کار کرد و ارزش این استارت‌آپ در همین دوران دوبرابر شد و اکنون نزدیک به ۲۰‌میلیارد دلار است.

 خرده‌فروشی در پاکستان به‌طور عجیبی پراکنده و پیچیده انجام می‌شود. تحویل کالا شکل و شمایل منظمی ندارد و میزان کارآیی فروش در چنین فضای لجستکی به‌شدت پایین است. تجیر پلت‌فرمی است که تلاش می‌کند در زمینه تحویل کالا و ردیابی آن تحولی در این عرصه ایجاد کند.

 در اوایل سال۲۰۲۱ یکی از بازیگران این عرصه به‌نام Affirm وارد بازار سهام شد و اکنون ارزش آن به ۲۴ میلیارد دلار می‌رسد. استارت‌آپ Tabby بسیار جوان است و در سال ۲۰۱۹ در دبی پایه گذاشته شده است. ایده این استارت‌آپ تسویه خرید تا ۳۰ روز بعد از خرید است و تاکنون ۳۲ میلیون دلار سرمایه جذب کرده است.