در روز‌هایی که همه از مهاجرت نخبگان و اصلاح زیرساخت‌ها برای حفظ نخبگان در کشور صحبت می‌کنند، معاونت علمی و فناوری به جای شعار دادن برای چرخش نخبگانی دست به کار شده است.

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، با توجه به آنکه در روز‌های اخیر آمار ضد و نقیضی از مهاجرت نخبگان مطرح می‌شود و بسیاری بر این باورند که ایران در بحث تربیت نیرو‌های انسانی و فرستادن آن‌ها به خارج از کشور تخصص پیدا کرده است، بر آن شدیم تا با علی حسینی، معاون توسعه روابط بین‌الملل مرکز تعاملات علمی و فناوری ریاست جمهوری در این باره صحبت کنیم در بخش اول این گفتگو آمار‌هایی از مهاجرت دانشجویان ارائه شد و در این بخش قصد داریم برنامه‌های معاونت علمی برای بازگشت نخبگان را بررسی کنیم.

متاسفانه این یک چالش است که یک سری از اساتید اعتماد به نفس جوانان را با خراب نشان دادن وضعیت کشور برای تحصیل و زندگی در وطن‌شان پایین می‌آورند در صورتی که ممکن است همان استاد فارغ‌التحصیل دانشگاهی خارجی بوده باشد و حال در دانشگاهی داخلی هیئت علمی است. در این مورد دانشگاه‌ها باید روی شیوه فعالیت اساتید و اعضای هیئت علمی‌شان قدری تجدیدنظر کنند.

از زاویه دیگر اینکه فردی در دانشگاهی چه داخلی چه خارجی خوب درس بخواند و تجربه کسب کند منع نشده است همانطور که مطرح شده است باید علم کسب کنید ولو اینکه آن علم در چین باشد. بحث این است که چنین افرادی بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه‌های خارجی به وطن‌شان برگردند و با علم و دانشی که کسب کردند حتی شده باغچه کوچکی را در کشورشان آباد کنند.

بعنوان مثال وقتی فردی بصورت هدفمند برای توسعه حوزه‌ای خاص در کشور به دانشگاه‌های خارجی می‌رود و دانش و تکنیک لازم را فرا می‌گیرد و می‌آید در کشور مشکلی از مشکلات را رفع می‌کند، ایرادی ندارد.

ما سعی داریم گل‌های سرسبد این دسته از دانشجویان که با گرنت و هزینه خودشان به دانشگاه‌های تاپ دنیا رفته و رزومه خوبی دارند، شناسایی کنیم و به ایران بازگردانیم. هنگام بازگرداندن آن‌ها نباید مشکلات داخلی کشور را انکار کنیم، اما همین که آن‌ها بدانند می‌توانند در جایی تاثیرگذار باشند و در عین حفظ احترام، وقت‌شان تلف نمی‌شود در کشور می‌مانند و حتی دغدغه مالی را در اولویت اول نمی‌بینند.

تعداد چنین افرادی بسیار زیاد است و می‌توانیم حدود ۲ هزار نفر آن‌ها را به همگان معرفی کنیم که علیرغم چالش‌های هرروزه، اما چون می‌دانند توانسته‌اند در حوزه تخصصی‌شان اثرگذار باشند، حفظ می‌شوند.

طبیعتا اگر قرار باشد جوانان را از خارج برگردانیم و در محیط لخت دانشگاه‌ها رسوب کنند و درنهایت تبدیل به هیئت علمی شوند که یک جزوه را در ۱۵ تا ۲۰ سال تدریس می‌کنند، سرخورده خواهند شد؛ بنابراین باید فضا و اکوسیستم علم و فناوری کشور آنقدر پویا باشد که دیگر نیازی به پلتفرم‌های مختلف برای بازگرداندن جوانان و حفظ آن‌ها در کشور نباشیم.

دانشگاه‌های ما باید به سمت کارآفرین شدن حرکت کنند و با صنعت ارتباطی فعال داشته باشند. دیده شده در شرایطی که وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور با مشکلاتی روبه‌روست علاقمندی کورکورانه برای رفتن از کشور بسیار زیاد می‌شود و از آن طرف تمایل به همکاری و بازگشت به کشور هم کاهش می‌یابد.

بحث مهاجرت چقدر در کشور‌های دیگر جدی است؟ آیا مطالعاتی شده که کشور‌های دیگر برای بازگشت نخبگان‌شان چه برنامه‌هایی دارند که ما هم در آن زمینه اقدام کنیم؟

بله این یک امر طبیعی است که دانشجویان آمریکایی، کادانایی یا استرالیایی برای تحصیل به دانشگاه‌های کشور‌های دیگر بروند و تعدادشان هم کم نیست، اما نکته مهم سیاست‌های تشویقی و حمایتی این کشور‌ها برای بازگشت جوانان‌شان به کشور است که در این خصوص ۵ کشور تایوان، هند، چین، مالزی و کره جنوبی را مطالعه کردیم، چون در این کشور‌ها موضوع فرارمغز‌ها بسیار مطرح بود.

بعنوان مثال از سال ۱۹۹۵ میلادی، چین برنامه‌ای را تدوین کرد که طی آن باید سالانه ۱۰۰ استعداد برتر خود را به کشورش بازمی‌گرداند، چون ۳۰۰ هزار دانشجوی چینی در آمریکا تحصیل می‌کردند و بزرگترین جمعیت دانشجویی آمریکا را تشکیل می‌دادند. به مرور این برنامه تقویت شد و حال چین برنامه دارد سالانه ۱۰ هزار استعداد برتر خود را به کشور بازگرداند. دولت چین بسته‌های مالی عجیب و غریبی را تدارک دیده که یکی از آن‌ها رایگان بودن مهدکودک فرزندان نخبگان است.

قطعا ما نمی‌توانیم همچون چینی‌ها کار کنیم. یا در تایوان یک پارک علم و فناوری تشکیل شده تا متخصصان تایوانی که در دانشگاه‌های آمریکای شمالی تحصیل کرده‌اند، برگردند و در آنجا برای خود شرکت تاسیس کنند.

درحال حاضر بحث جذب نیروی انسانی کارآمد در تمام کشور‌های دنیا مطرح است و کشور‌ها معمولا سیاست‌های جذب و اقامت‌های ویژه‌ای را در نظر می‌گیرند تا از متخصصان خارجی بهره‌مند شوند.

براین اساس ما هم از سال ۱۳۹۷ بحث ارائه اقامت ویژه را با همکاری وزارت کشور در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایجاد کردیم. با راه‌اندازی یک پلتفرم شرایط را فراهم کردیم که استعداد‌های برتر کشور‌های دیگر با ثبت‌نام در آن بتوانند تقاضای فعالیت و دریافت اقامت ویژه در ایران را دهند. در این طرح هرفردی که شاخص‌های نخبگانی را داشته باشد کارت اقامت ویژه ۳ ساله دریافت می‌کند و می‌تواند در این مدت در ایران از تمام مزایا استفاده کند اگر در این مدت خود را ثابت کرد می‌تواند کارت اقامت خود را برای ۵ سال و سپس ۱۰ سال تمدید کند.

تا پیش از این طرح بسیاری از نخبگان افغانستانی که در کشور ما بودند حتی برای باز کردن یک حساب ساده هم مشکل داشتند، اما با ایجاد این طرح دیگر چنین مشکلاتی مطرح نیست و تعدادی از آن‌ها حتی مدیرعامل شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران هستند. هم‌اکنون در پارک‌های علمی و فناوری جوانانی از کشور‌های اروپایی هم داریم به طور کلی تاکنون به ۴۰۰ نفر کارت اقامت ویژه داده‌ایم.

در این مسئله تا چه اندازه ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف همراه و همگام معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بودند؟ آیا اصلا همکاری وجود دارد یا معاونت علمی یک تنه چرخش نخبگانی را مدیریت و کنترل می‌کند؟

برنامه‌ای شد تا نهاد‌هایی مثل معاونت علمی و فناوری، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت علوم، وزارت بهداشت، شورای عالی ایرانیان (که به تازگی راه‌اندازی شده است) به موضوع دانشجویان ایرانی خارج از کشور و جذب دانشجویان بین‌المللی یا یک هم‌افزایی رسیدگی کنند، اما طی این جلسات آنقدر نظرات ناامیدکننده تجمیع و مباحث کلی و ریشه‌ای مثل اصلاح کردن زیرساخت‌های دانشگاه‌ها و ... مطرح شد که اگر قرار بود معاونت علمی منتظر بقیه ارگان‌ها بماند هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته بود.

لذا ما صبر نکردیم و خدارا شاکریم که تا اینجا نتایج خوبی هم گرفته‌ایم البته اصراری هم نداریم که این اقدام به اسم معاونت علمی تمام شود، چون تنها بازگشت نخبگان، فعالیت آن‌ها در حوزه تخصصی‌شان، توسعه علم و فناوری کشور برای ما اهمیت دارد.

از لحاظ آموزشی جزو کشور‌های خیلی تاپ هستیم و خیلی از افراد کشور‌های دیگر دوست دارند در دانشگاه‌های ما تحصیل کنند. استادی را می‌شناسم که از لحاظ آکادمیک و صنعتی در بهترین دانشگاه و شرکت دنیا کار کرده بود و به دلایلی به ایران آمد تا در اینجا کار کند. چندین بار از از او شنیدم که جوانان و دانشجویان ایرانی سطح هوشی و کارآیی بالایی دارند و قابل مقایسه با جوانان کشور‌های دیگر نیستند. به گفته این استاد متاسفانه اینجا جوانان برای کارشان زیاد وقت نمی‌گذارند و سیستم استانداردی هم برای فعالیت آن‌ها در کشور نیست، اما همین جوانان وقتی به کشور‌های دیگر می‌روند به دلیل فضای مناسب ساعت‌ها در روز کار می‌کنند، چون طبیعت آنجا بدین صورت است که از شما کار می‌کشند و اگر تلاش نکنید با شما خداحافظی می‌کنند.

او معتقد بود که اگر برای تک تک افراد ایران چنین انگیزه و تاثیرگذاری و درآمد کاری را ایجاد کنیم جوانان در کشور می‌مانند و به جای آنجا در ایران می‌کنند، استارتاپ می‌زنند. توصیه من این است که جوانانی که مایل به رفتن هستند با ما ارتباط بگیرند تا با معرفی نخبگان ایرانی که از خارج برگشته‌اند به دید منطقی‌تری از کشور‌ها و دانشگاه‌های دیگر برسند و آن زمان برای رفتن یا ماندن تصمیم بگیرند.