پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف و رصدخانه مهاجرت ایران مفتخرند که دومین نسخه از سالنامه مهاجرتی ایران را منتشر کرده‌اند.

دومین شماره سالنامه مهاجرتی ایران در حالی منتشر می‌شود که روند مهاجرت‌های بین‌المللی در جهان و بالتبع در ایران همچنان بر مدار افزایش است. در دوران همه‌گیری ویروس کرونا که جهان شاهد بیشترین محدودیت‌های جابجائی بین المللی بود، استمرار و افزایش مهاجرت حاوی این پیام است که مهاجرت پدیده شایع فعلی و آتی در ایران و جهان بوده که غیرقابل انکار و غیر قابل توقف است. بر همین اساس، شناخت ابعاد کمی و کیفی مهاجرت، شناسائی ریشه‌ها و دلائل آن و همچنین تلاش برای کاهش عوارض غیرمفید و بهره برداری از فرصت‌های برآمده از مهاجرت، رویکردی واقع‌بینانه به این پدیده جهان شمول هست.

مهاجرت، پدیده‌ای چندوجهی با ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی است که با استخراج داده‌ها و داشتن تصویر منظم سالیانه از روندهای مهاجرتی، می‌توان به تاثیر عوامل مختلف بر این پدیده پی برد. برای مثال، بررسی روندهای مهاجرتی در طول چند سال گذشته نشان می‌دهد که با تصویب برجام در سال 2015 و ایجاد فضای امیدواری اجتماعی و گشایش اقتصادی درکشور، ما شاهد کاهش و افت مهاجرت‌های بین المللی به خارج از کشور و تشدید بازگشت متخصصان به داخل کشور بودیم. در عین حال، بعد از بازگشت تحریم، مجدداً شاهد فزونی گرفتن میل و تصمیم به مهاجرت هستیم. لذا داشتن تصویر آماری دقیق از مهاجرت، به کشف دلايل و ریشه‌های واقعی آن کمک شایانی می‌نماید.

همچنین، مهاجرت پدیده‌ای برآمده از برهم کنش نیروهای رانشی و کششی داخلی و بین المللی است. لذا در تحلیل و مدیریت آن باید تاثیر توامان این نیروها را در نظر داشت. هیچ کشوری نمی‌تواند با اتکای صرف بر شرایط داخلی خود و بی‌تفاوتی به شرایط محیطی اقدام به برنامه‌ریزی در این حوزه نماید. برای مثال، در حالیکه بسیاری از کشورهای جهان در حال معرفی و ارائه مشوق های مختلف تحصیلی، کاری و سرمایه گذاری، ورزشی و هنری بسیار جذاب برای جذب سرمایه های انسانی و مالی سایر کشورها هستند، دیگر افزایش سطح امکانات و تسهیلات اقتصادی و اجتماعی بر اساس استانداردهای داخلی کفایت لازم را برای کنترل مهاجرت نمی‌کند. در واقع، میزان گستردگی کمی و کیفی مهاجرت در یک کشور، سطح جذابیت و کارآمدی سیاست‌ها و برنامه‌های کنترل و مدیریت مهاجرت آن کشور باید در مقایسه با دیگر کشورها سنجیده و ارزیابی شود. لذا، رقابت شدید جهانی برای جذب و نگهداشت سرمایه‌های انسانی، عرصه مدیریت مهاجرت‌های بین‌المللی را برای کشورها بسیار چالش برانگیز نموده است. بنابراین، بی توجهی به اثر نیروهای رانشی و کششی جهانی مهاجرت، می تواند تبعات و هزینه های سنگینی را برای کشورها به دنبال داشته باشد.

با توجه به نکات فوق، یکی از کاربردهای مهم انتشار سالنامه‌های مهاجرتی برای کشورها، بکارگیری اطلاعات مهاجرتی در تصمیمات کلان حاکمیتی و سیاستگذاری هست. در واقع، استناد بر داده‌های قابل اتکا، نه تنها باعث تقویت و استحکام مبنایی سیاست‌های اتخاذ شده در حوزه مهاجرت می‌شود، بلکه زمینه سنجش اثر بخشی این سیاست‌ها در حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشورها (مهاجرفرست و مهاجرپذیر) را بر اساس شاخص‌های کلیدی کمی و کیفی فراهم می آورد.

با توجه به اهميت اين موضوع و لزوم رصد دائمي تحولات حوزه مهاجرت، رصدخانه مهاجرت ايران مفتخر است كه با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و همکاری مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری و با همکاری گروه کثیری از پژوهشگران حوزه مهاجرت‌های بین‌المللی، براي اولين بار در كشور دومين سالنامه جامع مهاجرتي ايران را منتشر نمايد. با توجه به اهميت توليد داده‌هاي معتبر در قرن 21، رصدخانه مهاجرت ايران در تلاش است تا داده‌هاي مستند و موثق مرتبط با مهاجرت را توليد و آنها را به صورت برخط ارائه دهد. در اين راستا علاوه بر انتشار داده‌هاي مهاجرت به‌صورت مجموعه مستند و مكتوب، به طور همزمان داده‌ها را به صورت برخط نيز ارائه مي‌نمايد. بر همين اساس با طراحي و راه‌اندازي “درگاه آمار مهاجرتی‌ ايران (داما)” (Iran Migration Data Portal-IMDP)، آمار مهاجرت‌هاي بين‌المللي در حوزه‌هاي مختلف جابجايي‌هاي دانشجويي، مهاجرت‌هاي كاري و اقتصادي و مهاجرت هاي اجباري و پناهجويي به صورت برخط در وب سایت imdp.info در دسترس خواهد بود.

با توجه به گسترش ويروس كوويد-19 و بسته شدن مرزها و محدوديت در جابجايي در بسياري از كشورها، مهاجرت‌هاي بين‌المللي در سال 2020 با افت بسياري همراه بوده است. از جمله اثرات شيوع اين ويروس مي‌توان به تعطيلي دانشگاه‌ها و محدوديت جابجايي دانشجويان بين المللي، كاهش مهاجرت‌هاي اقتصادي-كاري و همچنين كاهش تعداد پناهجويان جديد در جهان اشاره كرد كه در سالنامه مهاجرتي ايران 1400 اين اثرات مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته‌اند.

بطور كلي، سالنامه مهاجرتي ايران- 1400 شامل دو بخش اصلي روند مهاجرت‌هاي بين المللي در جهان و وضعيت و جايگاه ايران در مهاجرت‌هاي بين‌المللي است. در بخش اول اين اثر، به بررسي آماري روند مهاجرت‌هاي بين المللي در حوزه‌هاي مختلف جابجايي‌هاي دانشجويي، مهاجران اقتصادي- كاري و مهاجرت‌هاي اجباري-پناهجويي و همچنين مهاجرت‌هاي بازگشتي پرداخته شده است. در بخش دوم نيز آمارهاي مرتبط با اتباع ايراني در جهان، شامل اتباع ايراني حاضر در ساير كشورها، دانشجويان ايراني در دانشگاه‌هاي كشورهاي مختلف، پناهندگان و پناهجويان ايراني در جهان و مهاجران ايراني بازگشتي به كشور مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است.

سالنامه مهاجرتی ایران-1400، تلاش نموده است تا سطح کمی و کیفی داده ها و آمار اطلاعات سالنامه پیشین را ارتقاء دهد. این سالنامه همچنین دارای ویژگی هایی است که در ادامه به به اختصار به برخی از آنها اشاره می شود. در این سالنامه، برای اولین بار امکان رصد و پایش جریان‌های مهاجرتی در طول دو سال پیاپی در کشور فراهم آمده است. همچنین از نتایج پیمایش‌ها و مطالعات کمی و کیفی مختلف برای تحلیل روندهای مهاجرتهای در ایران و جهان استفاده شده است. روند ماندگاری، خروج و بازگشت برگزیدگان کنکور سراسری و المپیادهای دانش آموزی و همچنین روند خروج و بازگشت پناهجویان ایرانی برای اولین بار در این سالنامه بررسی و منتشر می‌شوند. همچنین چکیده‌ای از مهمترین گزینه‌های سیاستی پیش روی ایران با توجه به روندهای آماری و چالش‌های مهاجرتی در حوزه‌های مختلف اعم از جابجائی بین‌المللی دانشجویان، مهاجرت‌های کاری و اقتصادی، مهاجرت‌های اجباری و پناهجوئی ارائه شده است.

با توجه به اينكه مهاجرت همواره يك دغدغه فكري در سطح جامعه و مسئولين كشور بوده است، در اين سالنامه تلاش شده است تا با گذر از نگاه عاميانه و غيرمستند با يك نگاه جامع مستند به موضوع مهاجرت نگريسته شود. بنابراين سالنامه پيش‌رو مي‌تواند به‌عنوان مرجع علمي جامع و معتبر بين المللي در حوزه تحليل و سياست‌گذاري مهاجرت براي محققان در داخل و خارج از كشور و عموم علاقمندان مورد استناد قرار گيرد.

لازم به ذکر است که علاوه بر نسخه‌ی فارسی سالنامه مهاجرتی ایران _1400  که هم‌اکنون از وب‌سایت رسمی رصدخانه مهاجرتی ایران به آدرس imobs.ir قابل دسترسی است، نسخه‌ی زبان انگلیسی سالنامه نیز از سوی رصدخانه مهاجرت ایران در هفته‌های آتی منتشر خواهد شد.