استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوآور طی یک‌سال گذشته شاهد موارد متعدد مهاجرت نیروی کار بوده‌اند. این روند با افزایش محدودیت‌ها در ماه‌های اخیر شدت و عمق بیشتری پیدا کرده، به شکلی که اکنون شاهد مهاجرت هم‌بنیان‌گذاران و مدیران ارشد کسب‌وکارها هستیم. اما عمده دلیل مهاجرت استارتاپی‌ها چیست و اینکه بیشترین مقصد مهاجرت برای این نیروها چه کشورهایی است. تعدادی از صاحبان استارتاپ‌ها به این پرسش پاسخ داده‌اند.

بنیان‌گذار ایوند می‌گوید: «چند تن از نیرو‌های ما در سطوح مختلف از جمله مدیر محصول و فنی و کارشناس مهاجرت کرده‌اند. مهم‌ترین دلیل مهاجرت به نظرم موقعیت‌های مالی بهتر است. سایر موارد از درجه اهمیت کمتری برخوردار است و اصطلاحاً خامه روی کیک است. هم‌بنیان‌گذار من هم در حال رفت‌وآمد است، نمی‌شود گفت مهاجرت؛ گاهی ترکیه و گاهی تبریز است. روزی که ایوند را راه ‌انداختیم پرداختی‌هایمان به نیروها کمتر از اروپا بود، اما نه در حدی که به مهاجرت بیارزد.

امروز اما مسئله فرق می‌کند. نکته دیگر این است که کشور‌های اروپایی و حتی همین کشورهای منطقه درهایشان را به روی نیروی کار ماهر باز کرده‌اند. تنوع برنامه‌های مهاجرتی ویژه استارتاپ‌ها نشان می‌دهد که این روند طی سه، چهار سال اخیر چقدر رشد داشته است.» به اعتقاد او کشورهایی چون ترکیه، دوبی، کانادا و آمریکا و آلمان و هلند مقصدهای جذاب برای فعالان اکوسیستم استارتاپی ایران هستند.

بنیان‌گذار سایت فلایتیو که از استارتاپ‌های مطرح حوزه گردشگری است اعتقاد دارد کرونا باعث شد ابزارها و زیرساخت‌های دورکاری رشد کند و افراد بتوانند در نقاط مختلف دنیا برای شرکت‌های مختلف کار کنند. این مسئله ایران را برای اروپا و آمریکا در دسترس کرد. او درباره مقصد‌های مهاجرت استارتاپی‌ها هم می‌گوید: «از تیم ما پنج نفر ترکیه، شش نفر اروپا و دو یا سه نفر هم آمریکای شمالی را برای مقصد خود انتخاب کرده‌اند. شرایط به گونه‌ای است که انگار همه قصد مهاجرت دارند. آنهایی که می‌توانند می‌روند. بعضی‌ها هنوز راهش را پیدا نکرده‌اند و برای بعضی هم گرفتاری و وابستگی‌هایی وجود دارد که می‌خواهند اما نمی‌توانند مهاجرت کنند.»

«با توجه به شرایط موجود ما هم محکوم به از دست دادن نیرو هستیم. در لایه مدیران ارشد و میانی مهاجرت داشته‌ایم، اما هم‌بنیان‌گذاران به خاطر چسبندگی که با لایه اصلی کسب‌وکار دارند، مهاجرت نکرده‌اند.» هم‌بنیان‌گذار ازکی با برشمردن دلایل مهاجرت تاکید می‌کند بیشترین مقصدی هم که نیروهای آن‌ها انتخاب کردند، کشورهای اروپایی بوده و اکثراً هم با دریافت پیشنهاد کاری اقدام به مهاجرت کرده‌اند.

اما این روزها متخصصان لایه‌های مختلف کسب‌وکارهای استارتاپی به فکر مهاجرت افتاده‌اند. مدیرعامل هوکا که در حوزه سلامت فعال است می‌گوید: «فضای کسب‌وکار دیجیتال به سمتی سوق داده شده که بیش از هر زمان دیگری این میل در افراد به وجود آمده است. مسئله دردناک این است که مهاجرت به افرادی رسیده که آستانه تحمل بالایی داشته‌اند.» به گفته او کشورهای اروپایی مانند آلمان و کانادا به‌دلیل امتیازاتی که برای نیروی‌های اقتصاد دیجیتال و تیم‌های استارتاپی قائل هستند، جزو مقاصد اصلی برای مهاجرت استارتاپی‌ها شده‌اند.

«در یک‌سال گذشته که من در دو مجموعه گردشگری سلامت و تجهیزات پزشکی فعالیت داشتم، شش نفر مهاجرت کرده‌اند. مجموع نفرات این دو تیم حدود ۳۰ نفر را تشکیل می‌دادند. پنج نفر از سطوح کارشناس و مدیران میانی مجموعه‌های ما بودند و یک نفر هم از هم‌بنیان‌گذاران که کشور را ترک کرده‌اند.»

به گفته یاراحمدی آمریکا، کانادا و اروپا از جمله کشورهای هلند و فرانسه عمده مقصدهایی است که این بچه‌ها برای مهاجرت انتخاب کرده‌اند. او می‌گوید: «همین هم‌بنیان‌گذاری که ایران را ترک کرده، اکنون در استیشن‌ اف (مذکز استارتاپی پاریس) مستقر شده و کسب‌وکار خود را با ساده‌ترین مراحل اداری راه‌اندازی کرده است.»

«فقط من و یک نفر دیگر از تیم اولیه مزبار مانده‌ایم؛ همه رفتند. سه نفر از مدیرانی که رفتند، همه سی‌لول بودند. شما از مهم‌ترین دلیل مهاجرت می‌پرسید، اما من می‌پرسم یک دلیل برای ماندن بیاورید. تمام زیرساخت‌ها از بین رفته و واقعاً جز وابستگی‌های خانوادگی دلیلی وجود ندارد که کسی بماند و اینجا کار کند.

آمریکا، کانادا و آلمان سه مقصد اصلی برای مهاجرت بچه‌های ما بوده است.» ایمان ضیایی با این گفته‌ها تاکید دارد که در شرایط فعلی تنها چیزی که می‌تواند اتفاق خوب و مثبتی باشد، این است که وی‌سی‌ها و سرمایه‌گذاران خطرپذیر از گسترش کسب‌وکارها در کشور ثالث حمایت کنند و این موضوع چند مزیت دارد؛ هم باعث می‌شود ریسک کمتری متحمل می‌شوند، هم ارزش پول‌شان محفوظ می‌ماند و هم جامعه استارتاپی مهاجر در کشور ثالث حفظ می‌شود و می‌تواند منافع آن در آینده دوباره نصیب کشور شود.

هادی فرنود از چهره‌های فعال استارتاپی و برگزارکننده رویداد همفکر در این اکوسیستم است. او اعتقاد دارد از کارشناس تا نیروهای فنی بسیاری به فکر رفتن به اکوسیستم‌های استارتاپی دیگر کشورها هستند. «تیم‌ ما ۱۶ نفر بود که تاکنون ۱۰ نفر از اعضا مهاجرت کرده‌اند. آلمان، فنلاند و کانادا سه مقصد اصلی بچه‌ها بوده است. یکی، دو مورد به قصد تحصیل مهاجرت کرده‌اند، اما در نهایت هدف خود مهاجرت است.

این بچه‌ها عموماً پیشنهاد‌های خوبی دریافت کرده‌اند و موقعیت‌های مناسب‌تری نسبت وضعیت داخل کشور داشته‌اند. اصلی‌ترین دلایل این تصمیم هم برای همه مشخص است. وضع وجود، ناامیدی، عدم زمینه و بستر پیشرفت و تورم افسارگسیخته که باعث می‌شود هر چقدر بیشتر تلاش می‌کنید، بیشتر از خواسته‌هایتان فاصله ‌بگیرید.» به گفته او با اینکه حقوقی که در استارتاپ‌ها پرداخت می‌شود، نسبتاً بالاتر از سایر شرکت‌هاست.

اما نابسامانی اقتصادی و عدم امنیت شغلی و تصمیمات و قوانینی که هر روز بیشتر از قبل چوب لای چرخ استارتاپ‌ها می‌گذارد، در کنار امنیتی‌کردن فضای کسب‌وکار و فشارهای اجتماعی، هر کدام می‌تواند یک دلیل منطقی برای مهاجرت استارتاپی‌ها باشد. او تاکید دارد مهاجرت نیروی انسانی هم به شرکت‌ها و استارتاپ‌ها ضربه می‌زند و هم هزینه‌های هنگفتی برای کشور دارد چراکه نیروهایی که به سطحی از تخصص و کارایی رسیده‌اند، محصول هزینه‌ها و امکانات دولتی و غیردولتی کشور هستند و هزینه‌های آزمون‌وخطاهای این نیروها داده شده است.فرنود پیش‌بینی می‌کند تا پایان سال موج دیگری از تعطیلی‌ها و ورشکستگی‌ها در پیش خواهد بود و بیکاری‌های بیشتری البته که به مهاجرت منجر خواهند شد.