در سال‌های اخیر، تحرک بین‌المللی دانشجويان به عنوان یکی از شاخص‌های تنوع دانشگاهی، بین المللی شدن و منبع اصلی برای افزایش درآمد موسسات آموزش عالی در مقاصد اصلی دیده شده است. در این میان روند تحرک دانشجویان بین المللی مورد توجه دانشگاه ها، رهبران کسب و کار و دولت‌ها قرار گرفته است. نه به این دلیل که بستر جریان و پیشرفت ایده ها، تبادل تجربه و دستیابی به منافع مشترک در آن سوی مرزها است، چرا که نه تنها منافع مالی به همراه دارد، بلکه تامین کننده منافع ملی است(Bista, 2019).

 در سال 2018 بیش از 5/5 میلیون دانشجو در خارج از کشور خود در مقاطع تحصیلی مختلف مشغول به تحصیل بوده‌اند و تخمین زده می شود که این رقم تا سال 2030 به بیش از 10 میلیون نفر برسد (UIS,2020). هرچند که همه گیری ویروس کرونا به عنوان یک شوک مقطعی جابه‌جایی دانشجویان بین المللی را با کندی همراه کرد و موجب افت در ثبت ‌نام‌های بین‌المللی و به تبع آن وارد شدن زیان مالی به دانشگاه‌هایی شد که وابستگی زیادی به دانشجویان بین المللی دارند. اما انتظار می‌رود که با عادی شدن اوضاع  روند جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی به مدار صعودی خود بازگردد. البته این احتمال وجود دارد که  در کنار آموزش حضوری جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی با اشکال جدید و مختلفی از جمله آموزش آنلاین و جابه‌جایی مجازی ادامه پیدا کند و این تغییر صرفاً به دوره همه‌گیری ویروس کرونا محدود نماند (Mercado, 2020).

با شیوع ویروس کرونا آموزش عالی بین‌المللی نیز همانند سایر حوزه‌ها تحت تاثیر شدید قرار گرفت و موجب ایجاد تغییر و تحولاتی در نگرش‌های کنونی به آموزش عالی بین‌المللی شد. در طول دوره همه‌گیری، دانشجویان بین‌المللی از جمله گروه‌هایی بودند که در معرض بیشترین تاثیر از روند ویروس کرونا بوده‌اند. تاثیر ویروس کرونا بر تحرک دانشجویان بین‌المللی و آموزش عالی جهانی را از منظر‌های گوناگونی می‌توان مورد بررسی قرار داد. شاید مهم‌ترین اثرات همه‌گیری ویروس کرونا بر دانشجویان بین المللی را  بتوان در اجبار دانشجویان برای بازگشت به کشور خودشان، تعطیلی برنامه‌های آموزشی، حرکت به سمت آموزش آنلاین و کاهش ثبت‌نام دانشجویان بین المللی و به تبع آن وارد شدن خسارات جبران ناپذیر به بخش آموزش بین الملل بسیاری از کشورها خلاصه کرد.

تأثیر همه گیری ویروس کرونا در آموزش عالی بین المللی، به ویژه بر تحرک دانش آموزان قابل توجه بوده است. به دلیل محدودیت های سفر و تعطیلی دانشگاه‌ها، بسیاری از دانشجویان برنامه تحصیل خود در خارج از کشور را تغییر داده یا لغو کردند و این امر موجب کاهش شدید در تعداد دانشجویان بین المللی در بسیاری از کشورهای دانشجوپذیر شد (Xiong, Mok, Ke& Wun Cheung, 2020). به عنوان مثال در پاییز 2020، تعداد کل دانشجویان بین المللی کالج های ایالات متحده، از جمله دانشجویانی که از خارج از کشور به صورت آنلاین تحصیل می‌کنند، 16 درصد کاهش یافت. همچنین در همین بازه زمانی، ثبت نام دانشجویان جدیدالورود با 43 درصد کاهش همراه بوده است (Dennon, 2020). کاهش ثبت نام دانشجویان بین‌المللی در سایر مقاصد اصلی دانشجویان بین‌المللی نیز به همین منوال بوده است. در استرالیا، افزایش سالانه دانشجویان بین‌المللی به دلیل شیوع ویروس کرونا متوقف شد. طبق گزارش شبکه مهاجرت اروپا[1] ثبت نام‌های جدید در آموزش عالی استرالیا در سال منتهی به ژوئن 2020 با 16 درصد کاهش همراه بوده است. این درحالی است که تعداد ثبت نام‌های جدید در دو سال گذشته به ترتیب با 12 و 9 درصد افزایش همراه بوده است. در کانادا نیز همه گیری ویروس کرونا موجب شد پس از 20 سال تعداد دانشجویان بین‌المللی این کشور با کاهشی 17 درصدی (در مقایسه با سال 2019) همراه شود (ICEF, 2021). طبق پیمایش‌های انجام شده شاید تاثیر ویروس کرونا بر کاهش تمایل دانشجویان برای تحصیل در یک کشور خارجی تنها محدود به دوره کرونا نماند. طبق نظر سنجی انجام شده از دانشجویان چینی و هنگ‌کنگی، 84 درصد از 2.739 فرد پاسخ دهنده تمایلی به تحصیل در خارج از کشور پس از همه گیری ویروس کرونا نداشته‌اند. این بدان معنی است که تعداد دانشجویان بین المللی پس از دوره کرونا نیز می‌تواند با کاهش همراه شود. این کاهش برای کشورهای اصلی دانشجو پذیر می‌تواند با شدت بیشتری ادامه داشته باشد زیرا بسیاری از پاسخ دهندگان عنوان کرده‌اند آنها بیشتر ترجیح می دهند در مناطق آسیایی و کشورهایی مانند هنگ کنگ، ژاپن و تایوان تحصیل کنند تا ایالات متحده یا انگلستان (Yıldırım and et al, 2021).

با اعمال محدودیت‌های کرونایی در اکثر کشورهای دنیا، موسسات آموزشی مجبور به پایان دادن به آموزش حضوری شده و آموزش آنلاين و از راه دور را در دستور كار خود قرار داده‌اند. این رویکرد باعث ایجاد تردیدهایی در رابطه با زندگی دانشجویان شد. بعضی از کشورها مانند ایالات متحده و استرلیا رویکردی سخت‌گیرانه در رابطه با دانشجویان در نظر گرفتند و برخی دیگر مانند کانادا رویکردی منعطف تر. به عنوان مثال دولت ترامپ در دوران کرونا محدودیت‌هایی برای صدور ویزا به‌ویژه برای فارغ‌التحصیلان و محققان چینی اعمال کرد و همه اینها در پایین آمدن شمار دانشجویان بین‌المللی به‌ویژه دانشجویان چینی بی‌تاثیر نبوده است. همه این محدودیت‌ها، دانشگاه‌ها و سیستم آموزش عالی بسياري از كشورهاي اصلي دانشجو پذير را با چالش روبرو كرده است. در استراليا نيز سياستي مشابه با آمريكا پياده سازي شده است. مرزهاي استرالیا از ماه مارس 2020 بسته شده است و پيش‌بيني مي‌شود كه اين كشور مرزهاي خود را تا سال 2022 بازگشايي نكند. این تصمیم‌ها کمک زیادی در مهار کووید 19کرده اما هزینه های اجتماعی و اقتصادی زیادی را ایجاد کرده است و باعث ایجاد مشکلات زیادی برای دانشجویان بین‌المللی شده تا جایی که اکثر آن‌ها مجبور به ترک استرلیا شدند. طبق اعلام بانک خزانه داری استراليا، بازار دانشجویان بین المللی در سال 2019 حدود 40 میلیارد دلار براي اقتصاد استرالیا ارزش آفريني كرده است. حدود 17 میلیارد دلار آن مربوط به شهریه دانشجويان بين‌المللي و 23 میلیارد دلار آن مربوط به هزینه زندگی دانشجويان در استراليا بوده است. این مبلغ معادل 109 میلیون دلار در روز است. از زمان بسته شدن مرزهاي استراليا، بیش از صد هزار دانشجو از ورود به موسسات آموزشي اين كشور باز مانده‌اند. اگر چه بسیاری از اين دانشجويان تحصیلات خود را به صورت آنلاین ادامه داده اند، اما کل ثبت نام ها نیز کاهش یافته است. طبق برآورد انجام شده بسته بودن مرزها و بیرون ماندن (ممانعت از ورود) دانشجویان بین المللی به كشور استراليا، خسارت روزانه 5 میلیون دلاری را براي اين كشور به بار آورده است.

محدودیت‌های تحرک و جابه‌جایی ناشی از ویروس کرونا نیز چالش‌هایی را در رابطه با آموزش و اشتغال دانشجویان بین المللی ایجاد کرده است. در حالی که دانشجویان بین المللی می‌توانند پس از تحصیل در یک کشور شغل داشته باشند اما آموزش آنلاین در حال حاضر فرصت یافتن شغل در حین و پس از تحصیل را از دانشجویان بین المللی سلب کرده است. تاثیر این محدودیت بر دانشجویان کشورهای کمتر توسعه یافته تر با توجه به نیاز بیشتر آن‌ها به اشتغال در حین و پس از تحصیل بیشتر بوده است (EMN/OECD, 2020). بدون شك تهديدات همه گيري ويروس كرونا بر آینده‌ی مالی مؤسسات آموزش عالی و اقتصاد كشورها به صورت كلي اثرگذار گذاشته است. بنابراین طبیعی است که سیاست‌گذاران و متولیان بخش آموزش عالی و آموزش بین‌الملل در بسياري از كشورها به فکر حفظ دانشجویان بین‌المللی خود و در نظر گرفتن راهکارهایی برای جلوگیری از کاهش درآمد دانشگاه‌های خود و تحريك تقاضاي آموزش بين‌المللي باشند.

 محرک‌های مختلفی در سمت عرضه و تقاضا انگیزه آموزش بین‌المللی را ایجاد می‌کنند. در سمت تقاضا محرک‌هایی از جمله افزایش توانگری خانوار، تقاضا برای آموزش با کیفیت به زبان انگلیسی، دسترسی به دانشگاه‌های برتر خارجی و دستیابی به فرصت‌های شغلی بهتر پس از اخذ مدرک معتبر جهانی انگیزه آموزش بین‌المللی را ایجاد می‌نمایند. در سمت عرضه نیز محرک‌هایی از جمله محدودیت‌های مالی دانشگاه‌ها، اخذ شهریه‌های بالاتر از دانشجویان بین‌المللی، سازوکارهای ویزایی مساعد و سهولت مهاجرت، آموزش بین المللی را توجیه پذیر می‌کنند.(Assomull & Laad, 2020).[1] European Migration Network

در ادامه تعدادی از مهمترین داده های بخش دانشجویی سالنامه مهاجرتی ایران 1400 در قالب نمودار و جدول خواهد آمد:

دریافت نسخه کامل دومین سالنامه مهاجرتی ایران (pdf)